“TÜRKCƏ” NƏDƏN VƏ NECƏ “AZƏRBAYCANCA” OLDU?

Mehran Baharlı

Quzey Azәrbaycan`da millәtimizin adını “TÜRK”dәn “Azәrbaycanlı”ya vә dilimizin adını “TÜRKCƏ”dәn “Azәrbaycanca” vǝ “Azǝrbaycan Dili”nǝ kimlәr vǝ nǝdǝn dәyişdirdi?

Türk xalqının dili bütün Azǝrbaycan coğrafiyasında, İran`ın başabaşında, Kiçik Asiya vǝ Qafqaziya`da târix boyunca vǝ hǝr zaman TÜRKCƏ (TÜRKİ) adlandırılmışdı. Bugün dǝ İran vǝ Kiçik Asiyada xalqımız özünü TÜRK vǝ dilini TÜRKCƏ (TÜRKİ) adlandırır. Ancaq durum Araz`ın quzeyindǝ fǝrqlidir. Quzeydǝ son iki yüzildǝ xalqın etnik-milli adının TÜRK`dǝn Azǝrbaycanlı`ya vǝ buna qoşut olaraq dili adının sırasıyla Türkcǝ - > Türk Dili - > Azǝrbaycan Dili - > Azǝrbaycanca`yla dǝyişdirilmǝ sürǝci yaşanmışdır.

İLK DƏYİŞDİRƏNLƏR: SÖMÜRGƏÇİ ÇAR RUSYASI VƏ QUZEYLİ BİLİNCSİZ TÜRK MÜƏLLİFLƏR

1815-1828 illǝrindǝ Araz`ın quzeyi Türkmançay vǝ Gülüstan anlaşmaları sonucunda Çar Rusyasının hâkimiyyǝti altına girmişl, 1828-29 illǝrindǝ Rusiya-Osmanlı savaşı patlaq vermişdi.

1828`dǝ Rusiya İmparatoru Çar I. Nikolay`ın yarlığı (sǝrǝncamı) ilǝ TÜRK etnonimi TATAR vǝ ya QAFQAZ TATARLARI adı ilǝ dǝyişdirildi. TÜRKCƏ`nin adı isǝ TATAR DİLİ, QAFQAZ TATARLARI DİLİ adlandırıldı.

TÜRK xalqı vǝ TÜRKCƏ`nin adının Rusiya İmparatorluğu tǝrǝfindǝn dǝyişdirilmǝsi, yaxşıca düşünülmüş sömürgǝçi (koloniyal) bir önlǝm (tǝdbir) idi.

Rusiya Araz`ın quzeyindǝ Güney Qafqaziyada yaşayan TÜRK topluluğuna yeni bir etnik kimlik qondarmaqla, ǝslindǝ onu kimliksizlǝşdirip köksüzlǝşdirmǝk istǝyirdi. Güdülǝn dib amac isǝ onu Araz`ın güneyindǝ İran`da vǝ batısında Anadolu topraqlarında yaşayan TÜRK xalqı vǝ kimliyindǝn ayırıp qoparmaq idi. Belǝcǝ Güney Qafqaziyada yaşayan TÜRK topluluğunda, güney (Qacar İranında) vǝ batıda (Osmanlı Anadolusunda) yaşayan TÜRK xalqı ilǝ birlǝşmǝ istǝk vǝ ülküsününün kökü qazılmış olacaqdı. Bununla da Araz`ın quzeyindǝ Rus boyunduruğu qalıcılaşacaq, hǝtta ǝbǝdilǝşǝcǝkdi. Çünkü Rusiya yönǝticilǝri Quzey, Güney vǝ Doğu Anadoludǝ bölünmüş halda yaşayan vǝ eyni etnik-milli özǝllik vǝ ada yiyǝ olan tǝk bir TÜRK xalqı var olduğu müddǝtçǝ, bu parçaların hǝr zaman Osmanlı vǝ Qacar devlǝtlǝri himâyǝsindǝ birlǝşmǝ vǝ bütövlǝşmǝ istǝyindǝ bulunabilǝcǝyini sezirdi. Ancaq Araz`ın quzeyindǝ yenicǝ yaradılmış QAFQAZ TATARI ilǝ Araz`ın güneyi vǝ Anadoluda yaşayan TÜRK`ün birlǝşmǝsi, ayrı etnik ad vǝ milli kimliklǝrǝ yiyǝ quruplar olduqlarından dolayı olanaqsızdı.

Rusiyanın öz sömürgǝçi siyasǝtlǝri doğrultusunda TÜRK xalqı vǝ TÜRKCƏ`nin adını dǝyişdirmǝsindǝn sonra, Quzeyli bir çox TÜRK müǝllif ilǝ yazar vǝ qoşar (şâir) bu ard niyyǝtli siyasǝtǝ boyun ǝydi, hǝtta belǝ bir siyasǝtin varlığından bilǝ xǝbǝrsiz qaldı. Bu milli bilincsizliyin sonucunda da bu qondarma adları mǝnimsǝdi vǝ könüllü olaraq TÜRKCƏ yerinǝ Azǝrbaycan Tatar Dili ilǝ Türk Tatar dili kimi tǝmǝlsiz deyimlǝri işlǝtmǝyǝ başladı. Bu durum 1918`ǝ dǝk davam etdi.

AZƏRBAYCAN XALQ CUMHURİYƏTİ: DİLİMİZİN ADI TÜRKCƏ`DİR

1918 Köç ayı (may) 28`dǝ Osmanlı İmparatorluğunun uzun görüşlü siyasǝtlǝri vǝ Osmanlı Ordusunun doğrudan girişimi ilǝ, Güney Qafqaziyada Azǝrbaycan Xalq Cumhuriyǝti (AXC) adında bağımsız vǝ milli bir devlǝt quruldu. Yeni hâkimiyyǝt Çar Rusiyasının sömürgǝçi  siyasǝtlǝrinǝ qarşı çıxaraq, Araz`ın quzeyindǝ yaşayan TÜRK xalqının adını yenidǝn vǝ doğru olaraq TÜRK, dilin adını isǝ daha öncǝ olduğu kimi TÜRKCƏ adlandırdı.

1918 Çiçǝk ayı (iyun) 27`dǝ AXC Baxanlar Qurulu TÜRKCƏ`ni devlǝt dili e`lan edip, “Dövlǝti lisan, TÜRKCƏ qǝbul edilǝrǝk müvǝqqǝtǝn hökümǝti müǝssisǝlǝrdǝ Rus lisanı iste`malına musâidǝ edilmǝsi haqqında qǝrar”ı qǝbul etdi. Bu târixi qǝrar, dilimizin adını TÜRKCƏ adlandırması açısıdan önǝmlidir. Ayrıca bu qǝrar, Azǝrbaycan devlǝtçiliyi târixindǝ devlǝt dili haqqında qǝbul edilmiş ilk tuğralı (rǝsmi) bǝlgǝdir.

BOLŞEVİKLƏŞDİRMƏNİN İLK İLLƏRİ: DİLİMİZİN ADI TÜRK DİLİ`DİR

1920 Qıraçan (aprel) 28`dǝ Rusiya silahlı güclǝri-Qızıl Ordu vǝ yerli işbirlikçi komunistlǝrin saldırısı ilǝ AXC hâkimiyyǝti devrildi vǝ yerinǝ Rusiyanın qolçağı olan Azǝrbaycan Sovyet Hökümǝti qurulmağa başlandı. Bağımsız Azǝrbaycan devlǝtinin bir çox yönǝticisi yaxalanıp e`dam edildi.

Quzey Azǝrbaycanın Bolşevik işqalına uğrayıp Sovyet hâkimiyyǝti altına girmǝsindǝn sonra, tuğralı bǝlgǝlǝrdǝ xalqın adı bir sürǝ daha TÜRK olaraq qaldı. Dili isǝ AXC`nin qǝbul etdiyi TÜRKCƏ yerinǝ, TÜRK DİLİ diyǝ adlandırıldı. TÜRK Xalqının TÜRK vǝ dilinin dǝ TÜRK DİLİ adlandırılması 1937ci ilǝ dǝk sürdü.

Nǝriman Nǝrimanov`un başçılıq etdiyi Azǝrbaycan Devrim Qurulu (İnqilab Komitǝsi) vǝ Xalq Komisarları Şurası, AXC hökümǝtinin devlǝt dilinin uyqulanması alanında başlatdığı işlǝri dǝ, gǝnǝl çizgilǝri ilǝ sürdürdü (davam etdirdi), TÜRK DİLİ`nin devlǝt qonumunu yüksǝltmǝ vǝ bǝrkitmǝyǝ çalışdı.

1921 Boz ayı (fevral) 8`dǝ Azǝrbaycan Devrim Qurulu, Sovyet idârǝlǝrindǝ işlǝrin Rus vǝ TÜRK dillǝrindǝ aparılmasını uyqulamaq haqqında buyruq (fǝrman) yayınladı. Buyruqda üç aylıq hazırlıq sürǝsindǝn sonra bütün mǝrkǝzi vǝ yerǝl devlǝt idârǝlǝrindǝ işlǝrin Rus dili ilǝ yanaşı vǝ ona qoşut olaraq TÜRK DİLİ`ndǝ aparılması üçün göstǝriş verildi. Buyruqda ayrıca devlǝt idârǝlǝrindǝ işlǝmǝk üçün yerli kardların yetişdirilmǝsi ilǝ işlǝrin aşamalı olaraq yalnız TÜRK DİLİ`ndǝ aparılması öngörülürdü.

27 Çiçǝk ayı (iyun) 1924 ilaygünündǝ (târixindǝ) Azǝrbaycan Mǝrkǝzi Yürütmǝ Qurulu (İcrâiyyǝ Komitǝsi) bir gǝnǝlgǝ (dekreti) yayınlayaraq, Türk DİLİ`ni devlǝt dili e`lan etdi.

İKİNCİ DƏYİŞDİRƏNLƏR: İSTALİN RUSYASI VƏ QUZEYLİ TÜRK İŞBİRLİKÇİLƏR

1936 Aralıq (dekabr) 5`dǝ İstalin dönǝmindǝ Sovyet Sosyalist Respublikaları İttifâqının (SSRİ`nin) yeni anayasası qǝbul edildi. Ardından Birlǝşik (Müttǝfiq) Respublikalar öz yeni anayasalarını onayladılar.

Azǝrbaycan SSR anayasa taslağı 1936 ilin sonunlarında hazırlandı vǝ daha sonra gǝnǝş (müzâkirǝ) üçün IX Olağanüstü Bütün Azǝrbaycan Sovyetlǝr Qurultayı`na sunuldu. Bu taslağın (tǝrhin) 20ci başlamında (maddǝsindǝ) Azǝrbaycan SSR`nın devlǝt dili, TÜRK DİLİ olaraq bǝlirtilmişdi.

IX Qurultayında, M. C. Bağırov başda olmaq üzǝrǝ bütün saylavlar (nümâyǝndǝlǝr) vǝ Azǝrbaycan başçılarını oluşduran şǝxsiyǝtlǝrin hamısı, öz anketlǝrindǝ Milliyǝt sorusu qarşısında TÜRK yazmışdılar.

Daha sonra Sovyet Azǝrbaycanı öndǝrlǝri Moskva`da geçirilǝn vǝ yeni Sovyet anayasasını onaylayan VIII Olağanüstü Sovyetlǝr Qurultayına qatıldılar. Bu gǝzi, Quzeydǝ TÜRK xalqı vǝ TÜRKCƏ`nin adlandırılması açısından bir dönüm nöqtǝsidir. Çünkü Sovyet Azǝrbaycanı başçılarının Moskvadan qayıtmasından sonra, Sovyetlǝrdǝ TÜRK vǝ TÜRK DİLİ adları ortadan qaldırıldı.

1937 Yelin (mart) 14`dǝ IX Olağanüstü Bütün Azǝrbaycan Sovyetlǝr Qurultayı`nda yeni anayasa onaylandı. Moskva gǝzisindǝn sonra onaylanan bu anayasada, gǝzidǝn öncǝ hazırlanmış tasarıdan devlǝt dilinin TÜRK DİLİ olduğunu bǝlirlǝyǝn başlam çıxarıldı. Qurultayın bütün bǝlgǝlǝrindǝ isǝ TÜRK xalqının milli etnik adı AZƏRBAYCANLI`ya, dilinin adı TÜRKCƏ isǝ, AZƏRƏRBAYCAN DİLİ`nǝ dǝyişiverdi. Bu qurultayda vǝkâlǝt (mandat) qurulunun tökümündǝ (listindǝ) ilk dönǝ AZƏRBAYCANLI, milli etnik qurup adı olaraq vǝ TÜRK yerinǝ işlǝdildi (Azǝrbaycanlılar: 225 nǝfǝr).

14 Yelin (mart) 1937 ilaygünü (târixi) quzeydǝ TÜRK xalqı vǝ TÜRKCƏ adlarının ikinci dǝfǝ dǝyişdirilmǝ târixi sayılmalıdır. Bu qurultaydan sonra Sovyetlǝrdǝ bir daha vǝ heç bir yerdǝ TÜRK -xalqın milli etnik adı olaraq- vǝ TÜRKCƏ hǝtta TÜRK DİLİ işlǝdilmǝdi. Bunların yerinǝ hǝr yerdǝ Azǝrbaycanlı vǝ Azǝrbaycan Dili qullanıldı. Bundan sonra Türk, yalnız Türkiyǝdǝ yaşayanların milli etnik adı, bir dǝ Türkik (Turkic) xalqların bağlı olduğu dillǝr âilǝsinin adı olaraq işlǝdildi.

SOYVET UYDURMALARININ GÜNEY`Ə İXRAC EDİLMƏSİ

TÜRK vǝ TÜRKCƏ`nin quzey Azǝrbaycandan silinip kökünün qazılması, ǝslindǝ Rusyanın 1918dǝ Quzeydǝ Azǝrbaycan Xalq Cumhuriyǝti vǝ eyni dönǝmdǝ Güneydǝ Mǝcd ül-Sǝltǝnǝ Afşar Urumu valiliyindǝ yarı bağımsız Güney Azǝrbaycan Hâkimiyyǝtini quran Osmanlı-Türkiyǝ`dǝn öc (intiqâm) alması idi.

Ancaq Sovyetlǝrin bu kimliksizlǝşdirmǝ-köksüzlǝşdirmǝ siyâsǝtinin yıxıçı etgilǝri, tǝkcǝ Araz`ın quzeyi ilǝ sınırlı qalmadı vǝ Güneyǝ dǝ sıçradı. 14 Yelin (mart) 1937`dǝn sonra, özǝlliklǝ ikinci dünya savaşı illǝri vǝ Azǝrbaycan Milli Hökümǝti dönǝmindǝ, milli etnik ad olaraq Azǝrbaycanlı vǝ Azǝrbaycan Dili adları, Rusiya devlǝti vǝ ona bağlı sol vǝ komunist topar (qurup), parti, ortal (mediya) vǝ şǝxslǝr aracılığı ilǝ, Güney Azǝrbaycan vǝ İran`a da soxuldu. Necǝ kim Azǝrbaycan Milli Hökümǝtinin TÜRKCƏ`ni devlǝtin dili e`lan edǝn 1945 Ocaq 5 târixli vǝ S. C. Piçǝvǝri imzalı buyruqda, İstalin Rusiyasının anti TÜRK siyasǝtlǝri doğrutusunda, TÜRK yerinǝ Azǝrbaycanlı vǝ TÜRKCƏ yerinǝ Azǝrbaycan Dili adları işlǝdildi.

Bununla da Güney Azǝrbaycan vǝ İranda yaşayan TÜRK xalqının milli kimliyi iki tǝrǝfdǝn, doğudan vǝ quzeydǝn saldırıya uğradı: İran devlǝti Azǝri vǝ Azǝricǝ, Sovyetlǝr isǝ Azǝrbaycanlı vǝ Azǝrbaycan Dili ilǝ xalqımızın etnik milli adı olan TÜRK vǝ dilinin adı olan TÜRKCƏ`ni yox etmǝkdǝ birlǝşmişlǝrdi. Bu yıxıçı siyasǝtlǝr TÜRK xalqını öz kimliyi vǝ târixindǝn qopardı vǝ Güney Azǝrbaycanda coğrafi ǝsaslı Azǝrbaycanlı-Azǝri etnik kimliklǝri yaradaraq, İran`ın başabaşına dağılmış tǝk TÜRK xalqımızı param parça etdi.

AZƏRBAYCANCA SAÇMALIĞI

İstalinli illǝrdǝn başlayaraq Sovyet dönǝmindǝ uyqulanan anti TÜRK siyasǝtlǝr, xalqın etnik adı olan TÜRK vǝ dilinin adı olan TÜRKCƏ`ni dǝyişdirmǝklǝ yetinmǝyip, dilin özünü dǝyişdirmǝyǝ, yeni bir ǝdǝbi dil yaratmağa yönǝldi. Bu doğrultuda xalqın gündǝlik dilindǝ işlǝdilǝn ya da ǝski TÜRKCƏ mǝtinlǝrdǝ var olan minlǝrcǝ TÜRKCƏ kǝlmǝ arxayik vǝya lǝhcǝ sözü damqası yiyǝrǝk ǝdǝbi dildǝn atıldı. Ədǝbi dilǝ TÜRKCƏ kǝlmǝlǝr yerinǝ sayısız Farsca, Ərǝbcǝ vǝ Rusca kǝlmǝlǝr yerlǝşdirildi. Modern qavramlara qarşlılıq yeni TÜRKCƏ kǝlmǝlǝr ürǝtmǝ sürǝci durduruldu. Bunun yerinǝ Farsca vǝ Ərǝbcǝ kök vǝ ǝklǝrdǝn yararlanaraq AZARKEŞ kimi yüzlǝrcǝ uyduruq kǝlmǝ törǝdildi.

Gǝlǝcǝk illǝrdǝ anti TÜRK qızdırması AZƏRBAYCANCA kimi mǝntiq dışı dǝrimlǝrin yaradılması ilǝ sonuclandı. Azǝrbaycanca uydurması, Türkcǝ yerinǝ Türkiyǝcǝ, Almanca yerinǝ Almanyaca, Rusca yerinǝ Rusyaca demǝk kimi yanlış bir törǝtidir. Rusya komunist partisinin görüşünǝ görǝ, xalqın adı Azǝrbaycanlı idi. Bu yanlış vǝ koloniyal görüşǝ görǝ bilǝ, dilin adı Azǝrbaycanca deyil, Azǝrbaycanlıca olmalıydı.

AZƏRBAYCAN XALQ CƏBHƏSİ: DİLİMİZİN ADI TÜRK DİLİ`DİR

Sovyetlǝrin çöküşü ilǝ Azǝrbaycan Respublikası 1991 Qırov (oktyabr) 18`dǝ bağımsızlığını qazandı. Bir çox gözlǝmci artıq TÜRK xalqı vǝ TÜRKCƏ`nin yenidǝn öz doğma adlarına qavuşacağını, TÜRKCƏ`nin gǝrçǝk bir devlət dili kimi işlədilməsinǝ əlverişli ortam vǝ uyqun qoşullar yarandığını sandı. Ancaq Azərbaycan Respublikası hazırlıqsız yaxalanmışdı. Uzun sürǝ Rusiya sömürgǝsi altında yaşamış vǝ seçginlǝrinin önǝmli bölümü milli açıdan kimliksizlǝşdirilmiş Azǝrbaycanda, devlǝt ayqıtınin hǝr hansı bir dil istiratejisi yox idi. Artı, devlǝt dǝ toplum da TÜRKCƏ`nin gǝrçǝk bir devlǝt dili olaraq qullanılmasına hazır deyildi. Bundan dolayı devlǝt işlǝrinin bir sürǝliyinǝ Rus dilindǝ aparılmasına davam edildi.

1992 Köç (may) 15`dǝ Azǝrbaycan Xalq Cǝbhǝsi hâkimiyyǝtǝ gǝldi. AXC`nin iqtidarı ilǝ birlikdǝ Azǝrbaycan devlǝti, Azǝrbaycan Xalq Cumhuriyǝti dönǝmindǝ olduğu kimi, öz milli dilindǝ yönǝtilmǝyǝ başladı.

Aralıq (dekabr) 22`dǝ Milli Mǝclisdǝ Azǝrbaycan Respublikasının devlǝt dili haqqında yasa qǝbul edildi. Yasanın ilk başlamında (maddǝsindǝ) bildirilirdi: “Azǝrbaycan Respublikasının devlǝt dili TÜRK DİLİ`dir. Azǝrbaycan Respublikasının bütün devlǝt orqanlarında iş TÜRK dilindǝ aparılır. TÜRK DİLİ respublikanın devlǝt dili kimi siyâsi, iqtisâdi, ictimâi, elmi vǝ mǝdǝni yaşamın bütün alanlarında işlǝdilir vǝ respublika topraqlarında uluslararası ilǝtişim aracı görǝvini yerinǝ yetirir.” Yasa Azǝrbaycan Respublikasının cumhurbaşxanı Əbülfǝz Elçibǝy tǝrǝfindǝn Aralıq (dekabr) 22`dǝ imzalanıp Aralıq 28`dǝ basında yayınlandı.

Yasada ǝn önǝmli yenilik, TÜRKCƏ`nin adının TÜRK DİLİ olaraq adlandırılmasıydı. AXC, Azǝrbaycan Dili dǝrimini (istilahını) qaldırmağı başarsa da, onu TÜRKCƏ adlandıramadı. Gǝrçi AXC hâkimiyyǝtinin dirçǝltdiyi TÜRK DİLİ dǝrimi (istilahı) bilǝ, xalqın vǝ özǝlliklǝ bǝlirli devlǝt adamları vǝ aydınların kimliksizlǝşdirilmiş bölümü tǝrǝfindǝn qǝbul görmǝdi. Bu kimi Rusiya Komunist partisi vǝ Sovyetlǝrin sömürgǝçi siyasǝtlǝrini özümsǝyip kimliksizlǝşǝn aydınlar, ginǝ dǝ qondarma AZƏRBAYCAN DİLİ ifadǝsini işlǝtmǝni sürdürdülǝr.

ÜÇÜNCÜ DƏYİŞDİRƏNLƏR: KİMLİKSİZLƏŞDİRİLMİŞ DEVLƏT ADAMLARI İLƏ AYDINLAR

1993 Çiçǝk ayında (iyun) Azǝrbaycan Xalq Cǝbhǝsi hâkimiyyǝtdǝn uzaqlaşdırıldı. Çiçǝk ayın 15`indǝ Heydǝr Əliyev Azǝrbaycan Respublikası Yüksǝk Sovyetinin başxanlığına seçildi. Bu târixdǝn sonra rǝsmi dâirǝlǝrdǝ, ginǝ dǝ Rusiya Komunist Partisinin İstalın dönǝmindǝ uydurduğu Azǝrbaycan Dili dǝrimi (istilâhı) işlǝdilmǝyǝ başlandı.

1995`dǝ Azǝrbaycan Respublikasının pırezidenti Heydǝr Əliyev başxanlığında yeni anayasa taslağını (lâhiyǝsini) hazırlamaq üçün bir qurul oluşduruldu. Bu qurulun hazırladığı taslağın 23cü başlamında (maddǝsindǝ) Sovyet Azǝrbaycanı anayasasında olduğu kimi devlǝtin dili Azǝrbaycan Dili adlandırıldı.

Qırov (Oktiyabr) ayının sonlarında qurula ulaşan 1700 önǝridǝn yalnız 18`indǝ dilimiz TÜRK DİLİ adlandırılırdı. Ulusoyuq (Noyabr) ayın 5`indǝ bu sayılar sırasıyla 3 minǝ yaxın vǝ 23 idi. Buna rǝğmǝn Heydǝr Əliyev`in göstǝrişi ilǝ 23cü başlamı (maddǝsi) tartışmaya açıldı. İlk tartışma Azǝrbaycan Respublikası aydınlarının qatılımı ilǝ Qırov (oktiyabr) 31`dǝ Respublika Bilimlǝr Akademisindǝ gǝrçǝklǝşdi. Ardından Ulusoyuq (Noyabr) 2`dǝ Respublika Prezidenti H. Əliyev, bir sıra aydınlar vǝ  siyasi parti saylavlarının (nümayǝndǝlǝrinin) qatılımı ilǝ başqa bir oturum (iclasda) yapıldı.

1995 Ulusoyuq (noyabr) 12`dǝ Azǝrbaycan Respublikasının anayasası xalq oylamasıyla (referandumla) qǝbul edildi. Qǝbul edilǝn anayasanın 21ci maddǝsindǝ belǝ bǝlirtilirdi: “Azǝrbaycan Respublikasının devlǝt dili Azǝrbaycan Dilidir. Azǝrbaycan Respublikası Azǝrbaycan dilinin gǝlişmǝsini sağlar”.

2001 Biçin (avqust) 3`dǝ Azǝrbaycan Respublikasının cumhurbaşxanı Azǝrbaycan Əlifba vǝ Azǝrbaycan Dili gününün yaradılması haqqında buyruq verdi. Bu buyruqda da TÜRKCƏ`nin adı Azǝrbaycan Dili vǝ Latın kökǝnli TÜRK ƏLİFBASInın adı Azǝrbaycan Əlifbasıyla dǝyişdirilirdi. Buyruqda hǝr il Biçin (avqust) ayının ilk gününün Azǝrbaycan Əlifbası vǝ Azǝrbaycan Dili günü kimi qutlanması istǝnirdi.

2002 Sıxman (sentyabr) 30`da Milli Mǝclis Azǝrbaycan Respublikasında devlǝt dili haqqında yasanı onayladı. Azǝrbaycan Respublikasının cumhurbaşxanı Heydǝr Əliyev`in bu yasanı imzalamasıyla Rusyanın qondardığı Azǝrbaycan Dili istilahına bir yol daha devlǝt dili ıstatusu qazandırıldı.

SORUMLULAR: BİLİNCSİZLİK, İŞBİRLİKÇİLİK VƏ KİMLİKSİZLƏŞDİRİLMƏ

Çar I. Nikolay dönǝmindǝ Türk xalqının adı Qafqaz Tatarı`na dǝyişdirilǝndǝ quzeydǝ Rusiyanın bu koloniyalist siyasǝtlǝrinǝ baş qaldırmayanlar, tǝrsinǝ onları özümsǝyip TÜRK xalqı ilǝ TÜRKCƏ`nin adının dǝyişdirilmǝsi siyasǝtini mǝnimsǝyǝnlǝr, TÜRK xalqı vǝ târix qarşısında sorumludurlar.

İstalin dönǝmindǝ 14 Yelin (mart) 1937 târixindǝ Rusiya Komunist partisinin buyruğu ilǝ TÜRK xalqının milli târixi adının TÜRK`dǝn Azǝrbaycanlı`ya vǝ TÜRKCƏ`nin adının Azǝrbaycan Dili`nǝ dǝyişdirilmǝsinǝ boyun ǝyǝn Azǝrbaycan Respublikasının devlǝt adamları ilǝ aydınları, TÜRK xalqı vǝ târix qarâısında  sorumludurlar.

İkinci dünya savaşı illǝri vǝ Azǝrbaycan Milli Hökümǝti dönǝmindǝ, milli-etnik ad olaraq Azǝrbaycanlı  vǝ Azǝrbaycan Dili adlarını Güney Azǝrbaycan vǝ İran`a soxan Güneyli Ruspǝrǝstlǝr, Rusiya devlǝtinǝ bağlı olanlar, bir sıra sol vǝ komunist topar (qurup), parti, ortal (mediya) vǝ şǝxslǝr TÜRK xalqı vǝ târix qarşısında sorumludurlar.  

Azǝrbaycan devlǝti bağımsızlığını qazandandan vǝ AXC iqtidarının yıxılışından sonra, yenidǝn TÜRK xalqının milli adı olan TÜRK`ü Azǝrbaycanlı`ya vǝ TÜRKCƏ`nin adını Azǝrbaycan Dili`nǝ dǝyişdirǝn devlǝt adamları ilǝ aydınlar, TÜRK xalqı vǝ târix qarşısında sorumludurlar.

QUZEYDƏ XALQIN MİLLİ ADI TÜRK VƏ DİLİNİN ADI TÜRKCƏ ONA QAYTARILMALIDIR

Rusiya Azǝrbaycanın quzey bölgǝsini işqal edǝrǝk, onu coğrafi olaraq bölmüşdür. Ancaq Rusiya tǝkcǝ Azǝrbaycanı bölmǝmişdir, burada yaşayan xalqın kimliyini dǝ etnik olaraq bölmüşdür. O Quzeydǝ yaşayan bölümün milli-etnik kimliyini TÜRK`dǝn Azǝrbaycanlı`ya vǝ dilinin adını TÜRKCƏ`dǝn Azǝrbaycan Dili`nǝ dǝyişdirmǝklǝ, xalqımızı etnik-milli olaraq da bölmǝyǝ qalxışmış vǝ bunda böyük ölçüdǝ başarılı olmuşdur. Necǝ kim günümüzdǝ Quzeydǝ xalq, devlǝt adamları vǝ aydınların böyük bir bölümü, İstalin dönǝmi Rusya komunist partisinin buyruğuna uyumlu olaraq, öz etnik ad vǝ kimliyini TÜRK deyil Azǝrbaycanlı, dilinin adını da TÜRKCƏ deyil Azǝrbaycan Dili diyǝ bilir. Oysa İran devlǝtinin bütün bǝnzǝşdirmǝ (asimilasiyon) çabalarına qarşın, Güney vǝ İranda xalq öz milli-etnik adını hǝr zaman olduğu kimi indi dǝ TÜRK vǝ dilinin adını TÜRKCƏ tanımlayır.

Bugün iki Azǝrbaycanın birlǝşmǝsindǝn danışanlar, Quzeydǝ milli-etnik kimliyi Azǝrbaycanlı vǝ dili Azǝrbaycanca; vǝ Güneydǝ milli-etnik kimliyi TÜRK vǝ dili TÜRKCƏ olan kitlǝlǝri birlǝşdirmǝnin önqoşullarından danışmalıdırlar. Bu iki xalqın gǝrçǝk birlǝşmǝsinin önqoşulu isǝ, Quzeydǝ xalqın milli adı olan TÜRK`ü vǝ dilinin adı olan TÜRKCƏ`ni ona qaytarmaqdır.