برغو (یا بورغو)

از سازهای بادی عهد مغول و تیموری . مراغی آن را از «آلات ذوات النفخ مقید» یا «مقیدات » شمرده است (ص 134). این ساز را از برنج می سازند و درازی آن سه برابر سرنا (سورنای ) است و از آن سه نغمه با نسبتهای «ا» «یا» و «یح » برمی آید که یک هنگام (اکتاو) زیرتر از نتهای «لا» «می » و «لا» است (همان ص 135). بنابراین در آن عصر وسعت صوت برغو یک هنگام بوده است . به عقیدة زاکس این کلمه از بور مخفف بورة ترکی به معنای بوق یا نفیر گرفته شده که سانسکریت آن بوری است (ذیل واژه ).

در آنندراج برغو (بر وزن پرگو) واژه ای فارسی و شاخی میان تهی معرفی شده که آن را مانند نفیر می نوازند و با استشهاد به بیتی از آذری طوسی (784ـ866) آه سحر که از نایژة صبح برآمده به نفس برآمده از لولة برغو تشبیه شده است (ذیل واژه ). بنابراین برغو سازی بوده از خانوادة سورنای که لولة آن از شاخ یا چوب و یا از برنج ساخته می شده و وسعت صوت آن یک هنگام (برابر با هفت نت ) بوده است . ازینرو نباید آن را از خانوادة بوق یا بوق شاخی و یا نفیر دانست زیرااین سازها فقط قادر به در دادن چند صوت نزدیک به هم اندو اغلب برای اعلان خیر یا مژده به کار می روند حال آنکه می توان از برغو لحنهایی گوناگون در محدودة یک هنگام استخراج کرد.

همچنین برغو در صنعت ساز سازی قلمی از جنس فولاد مخصوص است که شیارهایی بر آن ایجاد شده و در فاصلة هر دو شیار دیوارة بسیار ظریف و تیزی پدید آمده که برای تراش دادن ساز به کار می رود ( رجوع کنید به ستایشگر ج 1 ص 146).

منابع : مهدی ستایشگر واژه نامه موسیقی ایران زمین تهران 1374 ش محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد آنندراج : فرهنگ جامع فارسی چاپ محمد دبیرسیاقی تهران 1363 ش عبدالقادربن غیبی مراغی مقاصدالالحان چاپ تقی بینش تهران 1356 ش

Curt Sachs، Reallexikon der Musik Instrumente، Berlin 1913.

/ حسینعلی ملا ح /