Wednesday, October 10, 2007




«آتالار سؤزو»: آزربايجان ائل ادبيياتيندان آتالار سٶزو و مثللره عاييد بير اورژينال (تمل) اثر


نوت: بو يازي، طرفيميزدن –يازيم باخيميندان- ائديت ائديلميشدير. مئهران باهاري

اوستاد دوكتور محمدعلي فرزانه

ايللردن بري آزربايجان ائل سٶزلريندن آتالار سٶزو، مثللر و تعبيرلر و ايصطيلاحلارين تاريخي گليشمه سيني منيمسه ركن ، ايسته ر شومالي و جنوبي آزربايجاندا و ايسته رسه ده توركييه ده نشر ائديلميش بير پارا قايناقلارا باش ووردوغوم زامان آزربايجان آتالار سٶزو و مثللرينين تاريخي آراشديرماسينا بٶيوك يارديم گؤستره بيله ن و حتتا تكجه فولكلور ساحه سينده يوخ، هم ده ديلچيليك ساحه سينده اؤزلويونده اٶنه ملي و اورژينال بير اثر ساييلان «آتالار سؤزو» عونواني ايله تورك فولكلورچوسو ولد ايزبوداق طرفيندن حاضيرلانيب و 1936 – نجي ايلده ايستانبولدا تورك ديل قورومونون يارديمي ايله بوراخيلميش بير اثرله تانيش اولموشدوم.

ولد ايزبوداق، 885 – نجي هيجري ايلينده يازييا آلينميش و يئددي يوزه ياخين آتالار سٶزو مثلي اؤزونده يئر وئرميش بو قييمتلي اثر حققينده بئله ايضاحات وئرميشدير.

«... وسيله لرين (داها دوغروسو وثيقه لرين – ف) ‌بيرينجيسي قديم نوسخه لردير، بو ايستينساخ ، شرح و ايضاح ائله ديييم (آتالار سٶزو) كيمي كي ، فاتيح كيتابخاناسيندا طيب مووضوعوندا موولانا شمس الدين آدلي بير طيب عالمينين يازديغي (تسهيل) كيتابينين سونونا قديم ثولث خططي ايله اسكي ايملا و حركه لي اولاراق يازيليب آرتيلميشدير . كيتابين نومره سي (3443) دير . ظنييمه گؤره بو كيتاب بيزده ان قديم يازيلان آتالار سٶزو كيتابيدير . اونون اوچون ده كيتاب حديث عئلمينين تجاريسي كيمي چوخ قييمتلي و دوغرو دوزگون بير اثردير . تاليف تاريخي 885 هـ. و كؤچورمه تاريخي ده تخمينن او عصر ايچينده دير . بو كيتاب «دده قورقود كيتابيندان» دا اسكيدير . اوندا (دده قورقود´دا) عوثمانليلار حققينده ايشاره لر گؤستريلدييينه نظرن بو كيتابين يازييا آلينديغي اٶلكه لرين او زامانلار عوثمانليلار الينه گئچدييي صراحت آنلاشيلير. حتتا ديگه ر كيتابلاردا عوثمانليلار حاققيندا بير چوخ آتا سٶزلري يا بيلديغي حالدا، منيم نوسخه ده (يوخاريدا آدي چكيله ن آتالار سٶزو نوسخه سينده) عوثمانليليغا و عوثمانليلارا عاييد هئچ بير بحث يوخدور. بلكه تورك حاققيندا مثللر واردير. هابئله كيتاب باريتي و توفنگي ده تانيماز. اوخدان قيلينجدان بحث ائده ر. آتا سٶزلرينين سايي 695 دير . كيتابين اؤنونده كي (تسهيل) كيتابي ايسه عوثمانليليغين اه ووللرينده تاليف ائديلميشدير. دئمك ايسته رديم كي آتالار سٶزو تسهيل كيتابينين سونونا بير قديم نوسخه دن عئينن نقل ائديلميشدير.

ايكينجيسي: آيري – آيري كيمسه لر طرفيندن بلكه باشقا – باشقا اٶلكه لريميزده توپلانميش آتا سٶزلريدير . بو قبيل سٶزلر بير بيرينه بنزه رسه هم لفظينين و هم معناسينين دوغرولوغونا و تواتورونه خيدمت ائتميش اولور.

اوچونجوسو: توركييه توركلريندن باشقا مثلا آذري [آزربايجان] ، اوزبك، تاتار، قيرقيز اولكه لريندن توپلانان آتالار سٶزلريدير. هله بونلار بيزيم آتا سٶزلريميزي تاييد ائده رسه او مثلين دوزگونلويونده شوبهه و ترديد اولماز...

ولد ايزبوداق بو ايضاحاتدان سونرا باش سٶزه آرتيرديغي معلوماتدا آتاسٶزلرينين ميللي و ائتينك اهمميتيني قئيد ائتمكله و بو سٶزلرين خلقين ميللي و معنوي وارليغينين درينلريندن سيزيب گله ن دولغون و يئنيلمه ز سٶزلر اولدوغونا بير آز دا اركؤيون جسينه ياناشديغي حالدا بو اثرين هانسي تورك ديللي اٶلكه يه و هانكي تورك ديللي خلقه عاييد اولدوغونو باره ده آرتيق بيلگي وئرمير و بونونلا دا اثرين «دده قورقود بويلاري» كيمين بير طرفدن تورك مدنييتي و فولكلورونون عومومي بير شاه اثري اولدوغو حالدا او بيري طرفدن سٶز قورلوشو ايفاده طرزي و هاميدان چوخ كيتابدا درج اولان مثللرين بير چوخلارينين ائله بو گون عئيني ايله و يا آشاغي – يوخاري ده ييشيكليكلر ايله بو گونكو آذري [آزربايجان] آتالار سٶزو و مثللري آراسيندا يايغين اولدوغو مساله ني كٶلگه ده بوراخير.

بيز بوردا اثرين تاريخي و مدني اهمميتينين اونون سٶز قورولوشو ديلي و اوسلوب خوصوصييتلري باره ده دانيشماغي آيري فورصته بوراخير و يالنيز كيتابدا درج اولان مثللرين بو گونكو آزربايجان [توركجه سينده] ديلينده اولان آتالار سٶزو و مثللرين بنزه ييشلريني و بير چوخ حالدا عئينيليييني گؤسته رمك اوچون اونلارين بير سيراسيني هم كيتابدا وئريله ن اسكي ايملا هم بو يازيليشا ان اويغون بير شكيلده لاتين حرفلري ايله، هم ده اونون آشاغيسيندا مثلين ديللرده دولاشان بو گونكو نومونه سيني وئريريك: مثللرين يانيندا وئريله ن ساييلار كيتابين اصلينده وئريله ن گؤسته ريجي ساييلارا ايشاره دير:

بو قيسا آچيقلامايا سون قويماقدان اه وول، بونو دا قئيد ائتمك لازيمدير كي شوبهه سيز شومالي آزربايجانين عئلم اوجاقلاري و هابئله فولكلورشوناس عاليملري بو اثرله تانيشديرلار. لاكين اثرين بير تاريخي و كيلاسيك متين كيمي آذربايجان خلق ادبيياتي خزينه سينه ياغليليغي اثره داها دا جيددي ياناشماغي و اونو داها دا هر طرفلي منيمسه مه يي ايجاب ائدير.

6- طاغ نه قده ر يوجه ايسه يول اوستوندن آشار.
(داغ نه قده ر اوجا اولسا ، يئنه يول اوستوندن آشار)
7- آناسين گور قيزين آل، قييسين گؤر بئزين آل!
(آناسيني گور قيزيني آل ، قيراغيني گؤر بئزيني آل!)
4- اولولار اؤگودين طوتميان اولويو قالور.
(اولولارين بٶيوكلرين اؤيودونو ائشيتمه يه ن اولويا – اولويا قالير)
20- اگري اوتور ، طوغري سويله !
(اه يري اونور، دوز دانيش! اه يري اوتوراق، دوز دانيشاق1)
25- ايتين ايسي وار ايسه . طاوشانون دخي تنكريسي واردير.
(ايتين اييه سي (يئيه سي) وارسا، دووشانين دا تانريسي وار).
31- نه ايدرسن ايت انصافي الدن قويما!
(هر نه ائليرسه ن ائله ، انصافي الدن وئرمه!)
32- طوغري سويلينه اولوم يوقدور.
(دوز دانيشاني اٶلدورمه زلر)
36- صون پشمانليق آصي ايتمز
(سون پيشمانليق فايدا وئرمه ز(بره بيتيرمز))
45- قوش اولا! تين بيه لر قوش اولا ان يئدوره لر.
(قوش وار اتين يييه رلر، قوش وار ات يئديرده رلر)
48- خبرين طوغروسين اوغلاندن آل
(خبرين سٶزون دوغروسونو (دوزونو) اوشاقدان سوروش)
55- كوچدوك يوردون قدري قوندوق يوتده بيلينور
(كٶچه ن يوردون قدريني قونان يورتدا بيله رلر)
57- دوستله يي ايچ ساتو يازارائلمه!
(دوست ايله يئ، ايج آل – وئر (آليش وئريش ائلمه!)
77- درزيه كوچ ديمليشلر ايگنه سين باشينا سوقموش
(درزييه كٶچ دئديلر، ايينه سيني ياخاسينا (بوركونه) تاخدي.)
85- بال طوتان بارماغين يالار
(بال توتان بارماق يالار)
89- گول ديكنسيز اولماز
(گول تيكانسيز اولماز)
95- وارديغين يئر كور ايسه سن دخي گوزون قيپ
(گئتدين بير يئره هامي كور، سن ده كور)
97- قورد ايله قويون دوست اولمز
(قوردونان قويونون نه دوستلوغو، قوردونان قويونون دوستلوغو توتماز)
98- آغاج نه قده ر اوزانسا كولگه ايرجگي يوق
(آغاج نه قده ر اوزانسا ، باشي گؤيه چاتماز (ديمه ز)
110- يالقوز طاش ديوار اولماز
(تك داشدان دووار اولماز)
112- قوري توروا ايله آت دوتولماز.
(بوش توربا ايله آت دوتولماز)
133- آجوق بوغاز آج قالماز
(آچيق آغيز آج قالماز)
138- بوينوز ايسته ركن قولاقدان چيقديم.
(بوينوز آختاريرديم، قولاقدان اولدوم).
180- هر كيمين ياغي وار، يوره گينده طاغي وار
(هر كيميم ياغي وار، اوره يينده داغي وار).
191- يوغن اينجه لينجه اينجه اوزولور.
(يوغون اينجه لينجه اينجه اوزولور)
207- ايل ايچون آغليان گؤز چيقسون
(ائل اوچون آغلايان گوزدن اولور.)
228- صاقينان گوزه چوب دوشه گن اولور
(قورويان گوزه چؤب دوشه ر)
245-كئچيه جانو قايوسي قصابا ياغ قايوسي
(گئچي جان هاييندا ، قصصاب پييه آختارير)

0 Comments:

Post a Comment

Subscribe to Post Comments [Atom]

<< Home