قوزئيين "آزربايجانجا"سي - گونئيين "توركجه"سي

مئهران باهارلي
اوجاق ٢٠٠٨- ائلگون- سيچان ايلي

گئچه نلرده آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) تئلئويزييونلاريندا ٢٠٠٨ ايلينين باشيندان اولماق اوزره، توركييه توركجه سي ايله يايينلانان ايزله نجلره (پيروقرامالارا) ياساق گتيريلدييي ساليغيني (خبريني) دويدوق. ياساغين گره كچه سي، بو "يابانجي" ديلين "آزربايجانجا"يا "ايته م" ("ضرر") وئرديييدير. بو ساليق (خبر) پان ايرانيست گوجلر طرفيندن بٶيوك بير سئوينج، ايران و گونئي آزربايجان توركلويو طرفيندنسه بٶيوك بير اوزونتو ايله قارشيلاندي. آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) توركييه توركجه سينه گتيريله ن ياساق، بيزيم ديليميزه گتيريله ن ياساقدير. بو اولاي بئله گٶرولمه لي، بئله آلقيلانمالي و بو اوزدن ده قينانماليدير. ديليميزين آديني (توركجه) بيله بيلمه يه ن و اونو قوندارما "آزربايجانجا" دييه آدلانديران قوزئي آزربايجانلي يئتگيليلر، نه يين اونا ايته م (ضرر) وئرديييني، نه يين اونا يارار گتيرديييني نئجه آنلايابيله رلر؟

گونئيين يازيلي- گٶركول (ادبي) ديلي، "توركجه"دير، "آزربايجانجا" دئييلدير

گونئي آزربايجان تاريخي بير يول آيريجيندادير. گونوموزده گونئي آزربايجان و ايران توركلويونون اولوشدورماق و بيچيمله نديرمكده اولدوغو گٶركول (ادبي) ديلي، تمل آلديغي گونئي آزربايجان و ايران´ين باشاباشينا سرپيلميش تورك خالقينين ديلي ايله، آزربايجان و توركييه بودونجلاري (جومهورييتلري) گٶركول (ادبي) ديللرينين بيرله شمه سيندن اورتايا چيخماقدا و داها دوغروسو بو اوچونون اٶزگون و يئني بيله شگه سيدير. بو اوزدن اونو "يئنيجيل (مودئرن) باتي اوغوزجاسي" آدلانديرانلار دا اولموشدور. بو ديل، اٶزونه آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) گٶركول (ادبي) ديليني اولگو آلماماقدادير. گونئيين گٶركول (ادبي) ديلي، هر ايكي قونشو اٶلكه نين گٶركول (ادبي) ديللرينه ائشيت آراليقدا (مسافه ده) دورور و اونلارين ايدي (هئچ) بيريسيني تك باشينا اٶز گٶركول (ادبي) ديلي اولاراق تابلامير (قبول ائتمير).

آنجاق گونئي آزربايجان و ايران توركلويو؛ توركجه نين سٶز داغارجيغينا يييه له نمه، اٶز تورك سوي كٶكونه قاييديش و ديليميزي چاغداشلاشديرما (موعاصيرله شديرمه) و يئنيجيلله شديرمه (مودئرنله شديرمه) آلانلاريندا، بونلارين ايدي (هئچ) بيرينه يييه (صاحيب) اولمايان آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) دئييل، توركييه جومهورييتينين وارسيل (زنگين) دئنه ييملريندن (تجروبه لريندن) يارارلانماقدا، اورادا الده ائديله ن قازانيملاري منيمسه مكده، اونلاري اٶز دئنه ييملري (تجروبه لري) و اٶز قازانيملاري اولاراق گٶرمكده دير. توركييه نين گٶركول (ادبي) و يازيلي ديلي (توركچه و يا يئني توركجه) و بو اٶلكه ده تٶره ديله ن يئني دئگيلر (نئولوژيسملر)، گونئيه يئني كلمه لر سونابيله جك چوخ اٶنه ملي بير قايناقدير. بو قايناق اٶزه لليكله يئنيجيل بوگوش (فلسفه)، بيليم، قوراشديريم (تئكنولوژي)، چين بيليمي (حوقوق)، اركله ت (دٶولت)، سويوت قاوراملار و اوزلوق (هنر) كيمي آلانلاردا اولاغان اوستو ده يه رليدير. آيريجا خالقيميزين عراقدا توركمان آدي ايله ياشايان اوجقار اوباسي (ديياسپوراسي) ايله توركييه سينيرلاري ايچينده ياشايان و ساييلاري ميليونلاري آشان آزربايجان توركونون اٶزلرينين يازيلي- گٶركول (ادبي) ديللري اولاراق توركييه توغرالي (رسمي) ديليني سئچديكلري اونوتولماماليدير. گونئيده - آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) ترسينه - خالقيميزين اٶزو و ديليني توركييه ده اولدوغو كيمي و دوغرو اولاراق اوركه ن (هميشه) "تورك" و "توركجه" آدلانديرماسي دا، گونئيين كيمي اٶرنك آلديغيني آچيقجا اورتايا قويور. سون اولاراق، ايران و گونئي آزربايجاندا تورك خالقينين ايچينده اولدوغو بوگونكو ميللي اويانيش و ديرچه لمه ده، توركييه تئلئويزييونلارينين تك باشينا، حتتا قوزئي آزربايجان´ين باغيلسيزلاشماسيندان (ايستيقلاليندان) داها چوخ ائتگي و اوينامي (رولو) اولدوغو دا بيلينه ن بير گئرچكدير.

"آزربايجانجا"، "توركجه" دئييلدير، او فارسجا-عربجه-روسجا-توركجه قاريشيمي، يئته رسيز و گٶركسوز بير قارما (هيبريد) ديلدير

آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) گٶركول (ادبي) ديلي، آغير بير بيچيمده فارسجادان ائتگيله نميشدير. بو ائتگي تكجه ديله گيره ن فارسجا سٶز و تركيبلرله سينيرلانماماقدا، ديل بيلگيسي آلانيني دا ايچه رمكده دير. هر هانسي بير ديلين گئنيش بير بيچيمده (شكيلده) باشقا بير ديلين ديل بيلگيسي قورال و ياسالاري ائتگيسي آلتينا گيرمه سي، او ديلين اٶز قوراللارينين آلت اوست ائديلمه سي و دريندن يارا آلماسي دئمكدير. بوگون آزربايجاندا يايقين اولان گٶركول (ادبي) ديل، يانليشلارلا دولو، پوزولما و سويسوزلاشماغا اوز توتموش بير ديلدير. بو ديل سٶز داغارجيغي و ديل بيلگيسي آچيلاريندان، فارسجادان دريندن ائتگيله نميش، و پوزولاراق يئته رسيز (نارسا) و گٶركسوز (چيركين) بير قارما (هيبريد) ديل حالينا دٶنوشموشدور. عوثمانلي آيدين و سئچگينلرينين ياراديب ايشله تديكلري اويدورما بير ديل وار ايدي. بو ديله دوغرو اولاراق "توركجه" يئرينه "عوثمانليجا" دئييلميشدير، اوچرا (چونكو) بو ديل، اوچ فارسجا، عربجه و توركجه ديللرينين ياپماجا بير بيچيمده يان يانا گتيريلمه سيندن اولوشموشدو. ايندي آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) گٶركول (ادبي) ديل اولاراق ايشله ديله ن "آزربايجانجا" دا، قارداشي "عوثمانليجا" كيمي، حتتا اوندان داها بتر، گئرچه كده توركجه، فارسجا، عربجه و روسجانين قاريشيميندان اولوشموش بير قارما-اويدورما هيبريد ديل گٶرونتوسونو وئرمكده دير.

آزربايجان و ايراندا توركجه نين گئريله مه سي، ايسماعيل خاقان (شاه ايسماعيل) دٶنه ميندن سونرا باشلاميش و بو ديل توغرالي (رسمي) و اركله ت (دٶولت) ديلي اولما قونومونو آدديم آدديم ايتيرمكله بيرليكده فارسجا و عربجه ديللرينين ازيجي و چوخ آغير ائتگيسي آلتيندا، باشدا بيليم، بوگوش (فلسفه) و اوزلوق (هنر) اولماق اوزره هر آلاندا اٶز دوغورقانليغيني ايتيريب نئچه يوز ايل ايچينده قيسير و قارما (هيبريد) بير ديل حالينا گلميشدير. آردينجا گولوستان و توركمانچاي آنلاشمالاريندان سونرا گله ن سون ايكي يوز ايلده، باشقا بير ديل، روسجانين آغير ائتگيسي آلتينا گيرميشدير. قوزئي آزربايجاندا ايدي (هئچ) بير ده ييشيكليك و دوزه لتمه يه اوغرامادان گٶركول (ادبي) و توغرالي (رسمي) ديل اولاراق تابلانان (قبول ائديله ن) ديل، ايشته بو قيسير-قارما ديلدير. بو دوروم، گونئي´ين، فارسلارين بويوندوروغوندان قورتولدوقدان سونرا، ايران اركله تينين (دٶولتينين) باسقيلاري ايله يارانماقدا -ياراديلميش اولان اويدورما "آزري-فاذري"ني اٶز گٶركول (ادبي) و يازي ديلي دييه تابلاماسينا (قبول ائتمه سينه) بنزه ر. آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) يئرينده (حاقلي) اولاراق بو عئيبه جه ر ديله "توركجه" يئرينه "آزربايجانجا" دئييرلر. بيزجه بو آدلانديرما اولدوقجا دوغرودور، اوچرا (زيرا) بو ديلي توركجه آدلانديرماق، توركجه يه گوجه م (ظولم) و سايقيسيزليق اولاردي. گئرچه كده گونئي آزربايجان و ايراندا تورك بودونونون (خالقينين) قونوشدوغو و بورادا بيچيمله نمكده اولان يئنيجيل (مودئرن) و چاغداش (موعاصير) گٶركول (ادبي) ديليني "توركجه" آدلانديرماسي، بو ديلين آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) گٶركول (ادبي) ديلي اولان "آزربايجانجا"دان آيريق (فرقلي) اولدوغونون ان چارپيجي و ان گٶزه ل بير قانيتيدير (ثوبوتودور).

آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) ايشله ديله ن گٶركول (ادبي) ديل و اورادا وار اول[ماي]ان ديل آنلاييشي، گونئي آزربايجان و ايران توركلويونه اولگو و تمل آلينماماليدير. اٶزه لليكله گٶركول ديل و سٶز داغارجيغي قونولاريندا، آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) گٶركول ديلي - اوندان يارارلانماق گره كدييينه رغمن- گونئي اوچون تك تمل و قايناق دييه گٶرولمه مه ليدير. اٶته ياندان، گونئيده بو پيچين ديلين ايران و گونئي آزربايجان´ين گٶركول و يازيلي ديلي اولماسيني ساوونان و تبليغ ائده ن روس وورقونلاري و توتوجولارلا دا اردم ساواشيمي آپاريلماليدير.

آزربايجان جومهورييتينده يئنيجيل (مودئرن) ديل آنلاييشي يوخدور

آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) تورك ديلينين دوشدويو آجيناجاقلي دورومونون ندنلريني بئله سيرالايابيله ريك:

١- ديل آنلاييشي اسكيكلييي و ديلين اوزه رينده (حاققيندا) دٶولت يٶنه تگيسينين (سيياستين) اولماييشي: آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) گنه ل اولاراق يئنيجيل (مودئرن) ديل آنلاييشي مووجود دئييلدير و اٶزه لليكله اركله ت (دٶولت)، ديلين قورونماسي و گليشديريلمه سي، يئنيجيلله شديريلمه سي، چاغداشلاشديريلماسي و ديرگيلي (جانلي) بير وارليق اولاراق، اولاناق-يئته نه كلرينين چئشيتله نديريليب چوخالديماسي ايله ايلگيلي هر هانسي بير يئكه تاساري (مستر پلن) و يٶنه تگييه (سيياسته) يييه (صاحيب) دئييلدير.

٢- ديلين آديني ده ييشديرمك: آزربايجاندا روس سٶمورگه چيلييينين (كولونيياليسمينين) ييخيجي ائتگيسينين ان آچيق ايزيني، اوراداكي بودون (خالق) و ديلين "تورك" و "توركجه"دن، قوندارما "آزربايجان" و "آزربايجانجا"يا –اٶزو ده كٶنوللو اولاراق ده ييشديريلدييينده گٶره بيله ريك. آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) بيزيم ديلين توركجه اولدوغو و توركجه نين ده بيزيم ديل اولدوغو دوشونجه و اينانجي، ايدي (هئچ) بير واخت اوره كلرده و بئيينلرده كٶك سالابيلمه ميشدير. ايشته توركييه بودونونون (خالقينين) ديليني آزربايجان خالقينين ديلينه "يابانجي" سانان آنلاييش دا، بو سٶمورو (كولونييال) سايريليغين باشقا بير بليرتيسيدير. (آزربايجان و توركييه جومهورييتلرينده خالقين قونوشدوغو ديللر، ان آزيندان ديل بيليمي باخيميندان ايكي آيري ديل يوخ، بير ديلين ايكي اولدوقجا ياخين لهجه سيدير). بو آچيدان فارس سٶمورگه سي (كولونيياليسمي) بويوندوروغو آلتيندا ياشاماسينا رغمن، قوندارما "آذري" و "آذريجه" آدلاريني منيمسه مه يه ن، بلكه اونلارا وار گوجو ايله تپگي گٶسته ره ن گونئي آزربايجان، اٶز باغيلسيز (موستقيل) اركله تي (دٶولتي) و يوزلرجه آكادئمي، اينستيتوت و ... يه يييه (صاحيب) اولان قوزئي آزربايجاندان، بو آچيدان داها ايره ليده و اولوسال (ميللي) كيملييينه باغليراق دورومدادير.

٣- ديلدن اٶزگون توركجه سٶزلري ديشلاما: آزربايجانجا ديلينده ديليميزده وار اولان مينلرجه اٶزگون توركجه دئگييه (كلمه يه)، اٶزباشيناليقلا بايري (آرخاييك) دامقاسي وورولموش، بونلار يازيلي و دانيشيق ديللريندن ديشلانميشدير. بو ياخلاشيملا دا اٶزلري دئميشكن "بو قده ر زنگين ديليميزي ميسكين گونه ساليبلار (بو دنلي وارسيل ديليميزي، يوخسول گونه ساليبلار)". گلينه ن بوگونكو دوروم، آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) يازارلارين چوخونون، اٶز يازيلاريني توپلامي ١٠٠-٤٠٠ كلمه ني گئچمه يه ن سيسقا بير سٶز داغارجيغي كٶمه يي ايله – بونون دا يوزده دوخساني فارسجا-عربجه-روسجا سٶزلردن اولوشماقدادير- يازمالاريدير. اٶته ياندان آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) توركجه قوراللاري تملينده (اساسيندا) يئني دئگي (نئولوژيسم) تٶره تمه سوره جي دوردورولموش و اونون يئرينه آراسيرا فارسجا اكلردن كٶمك آلاراق، يئني سٶزلر تٶره تمه يولو منيمسه نميشدير. تٶره ديله ن بئله نچي يئني سٶزجوكلرين اٶنه ملي بٶلومو ايسه، ديل بيلگيسي باخيميندان يانليشليقلارلا دولودور.

٤- فارسجا ائتگيسيني قوروماغا چاليشماق: آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده)، اورتاچاغ آزربايجان سئچگينلرينين آليشقانليقلارينين داواميندا، هله ده فارس ديلي و گٶرك سٶزونه (ادبيياتينا) قارشي بير چئشيد وورقونلوق (حئيرانليق) دويقوسو و آشاغيليق قارماشاسي (كومپلئكسي) واردير. اونلارا گٶره ديليميزده فارسجا كلمه، تركيب و حتتا ديل بيلگيسي قوراللاريني ايشله تمك، بير چئشيد آيدينليق، سويلولوق و يوكسه كليك بليرتيسيدير. گونئي´ين ترسينه، آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) دوغرودان فارس كولونيياليسمي و اوراداكي ديل ده فارس ديلي طرفيندن يوخ ائديلمه تهلوكه سي ايله قارشي قارشييا قالماميشدير. بو ايسه اونلارين فارسجانين ديليميز اوزه رينده كي اولومسوز ائتگيلرينه، ووردوم دويماز داورانمالارينين، حتتا فارسجا كلمه لر و ديل بيلگيسي قوراللاريني اٶزلرينينكي سانمالارينين باشقا بير ندنيدير.

٥- روسجا ائتگيسيني قوروماغا چاليشماق: سٶزسوز گئچميشده روس ديلي، گٶرك سٶزو (ادبيياتي) و اويقارليغينين، آزربايجان´ين چاغداشلاشما، يئنيجيلله شمه، بوندالي (سئكولار) و ائلده مله شمه (لاييكله شمه) و باتييا ياخينلاشماسيندا اٶنه ملي يارار و پايي اولوبدور و گله جكده ده اولاجاقدير. آنجاق بو گئرچه ك، ديليميزين روس ديلي طرفيندن ائليك اولونماسي (ايستيلا ائديلمه سي) گره كدييي آنلامينا گلمه ز. ايكي يوز ايله ياخين روس كولونيياليسمي آلتيندا ياشاماق، آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) سئچگينلري آراسيندا، ديليميز، آبئجئميز (اليفباميز) و گٶرك سٶزوموز (ادبيياتيميز) اوزره رينده، روس ائتگيسيني قوروما و ياشاتماغا چابالايان يئرلي بير توپارين (زومره نين) يارانماسينا ندن اولموشدور. بوگون آزربايجاندا بودونوموز (خالقيميز) و ديلينين ميللي-تاريخي آدلاريني "تورك" و "توركجه"دن "آزربايجان" و "آزربايجانجا"يا ده ييشديرمه يي ساوونانلار، ايشته بو روس كولونيياليسمينين يئرلي قالينتيلاريديرلار.

آزربايجانجانين سورونلاري

يوخاريدا سيرالانان ندنلردن دولايي، گونوموزده آزربايجانجا و يا آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) ايشله ديله ن گٶركول (ادبي) ديل، بير چوخ يٶندن سورونلو، اولدوقجا يئته رسيز و حتتا اٶلوشگه مه يه اوز توتموش بير ديلدير. بو سورونلار و اونلارا ايريم (ديققت) يئتيرمه مه و ديلله ايلگيلي گنه ل اولاراق ايدي (هئچ) بير يٶنه تگي (سيياست) و آنلاييشا يييه (صاحيب) اولماماق، اوراداكي دورومو داها دا آغيرلاشديرميشدير. آنيلان سورونلو يٶنلري بئله سيرالايابيله ريك:

١- آبئجئ (اليفبا) سورونلاري
٢- يازيم (اورتوقرافي) سورونلاري
٣- ديل بيلگيسي سورونلاري
٤- سٶز داغارجيغي سورونلاري

بو سورونلارين چٶزوم يوللارينا قيسساجا توخونماق ايسته رسه ك:

١- آبئجئ (اليفبا) اسكيكليكلري گئده ريلمه ليدير: نازال "نñ "، نوقطه لي "كķ "، و "´" آپاستروف ايمي (ايشارتي) آبئجئيه (اليفبايا) آرتيريلمالي، "اوزون آ" سسي يازيدا ايشله ديلمه ليدير
٢- روس يازيميني اٶلچوت آلما آليشقانليغي بيراخيلمالي، يازيم يانليشليقلاري دوزه لتيلمه ليدير
٣- فارسجا سٶزجوكلرين سٶز داغارجيغينا گيرمه سي دئنه تيم (كونترول) آلتينا آلينمالي، اسكي توركجه و چاغداش لهجه لريميزده وار اولان سٶزجوكلر گنه گٶركول (ادبي) ديله قازانديريلمالي، سٶزجوك تٶره تمه سوره جي يئيندن باشلاديلماليدير، ...
٤- ديليميزده ايشله ديله ن فارس ديل بيلگيسي قوراللارينين، اٶزه لليكله ادات، اك و ... نين (به، كه، تا، -كار، -گر، -پرست، -پرور، -شوناس، -خانا، -پرور، -بين...) قوللانيلماسي بوتونويله دوردورولماليدير.

آشاغيدا آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) "آزربايجانجا" آدلانان گٶركول (ادبي) ديلينده وار اولان بير سيرا يانليشليقلار سيرالانميش و توركجه ده كي دوزگون قارشيليقلاري ديرناق آراسيندا (پارانتئز ايچينده) وئريلميشدير.

==========================================
آبئجئ (اليفبا) سورونلاري
==========================================

١- آزربايجان و توركييه بودونجلارينين (جومهورييتلرينين) لاتين آبئجئلري، گونئي´ده گٶزو قاپالي اولاراق تابلانمامالي، بو ايكي اٶلكه نين دئنه ييملريندن (تجروبه لريندن) يارارلاناراق، ايران و گونئي آزربايجان توركلويونه داها دوزگون، داها منطيقلي و داها اسكيكسيز بير آبئجئ (اليفبا) دوزه نله نيب ياراديلماليدير. اولوشدورولاجاق يئني لاتين آبئجئ، آزربايجان توركلرينين بوتون آلت قوروپلاريني – ايران´ين قوزئي باتيسي (گونئي آزربايجان)، ايران´ين گونئيي (قاشقاي يورد)، ايران´ين قوزئي دوغوسو (آفشاريورد) و عيراق توركمان اوجقاراوباسيني -قاپساياجاق بيچيمده تاسارلانيب دوزه نله نمه ليدير. اوندان سونرا دا گونئي آزربايجان و ايران توركلرينين لاتين آبئجئسي، سوره كلي اولاراق گٶزدن گئچيريلمه لي و يالنيز تورك ديلينين اٶزه لليك و گره كسينيملري تملينده گليشديريلمه ليدير.

٢- آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) يئني لاتين آبئجئسينه گلينجه، بو اليفباداكي سورونلار، بيچيكلرين (حرفلرين) يانليش سيرالانماسي، نازال "ن"، "نوقطه لي "ك" بيچيكلري (حرفلري) و "آپاستوروف" ايمينين (ايشارتينين) اولماييشي، و يازاركن "اوزون آ" سسينين ايشله ديلمه مه سي اولاراق اٶزه تله نه بيله ر. گونئيين لاتين اليفباسيندا بو اسكيكليك و يانليشليقلارين دوزه لديلمه سي گره كليدير:
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

آبئجئ سيرالاماسي: آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) ١٩٩١ ايلينده لاتين آبئجئسينه گئچيشي تيكه ل (قيسمي) اولموشدور، بئله كي لاتين كاراكتئرلر تابلانميش (قبول ائديلميش) آنجاق كاراكتئرلرين سيراسي هله ده روس-كيريل آبئجئسينده اولدوغو تكيندير. بو اليفبادا بوتون لاتين كٶكه نلي آبئجئلرين ترسينه، "خ" حرفينين يئري، اليفبانين سونلاريندا "و" حرفيندن سونرا دئييل، اليفبانين باشلاريندا "ه" حرفيندن سونرادير. هابئله "ق" حرفي "پ" حرفيندن سونرا دئييل، اليفبانين اورتاسيندا "ك" حرفيندن سونرا گلير:
Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz
بو ندنله آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) آبئجئسي گئرچه كده ياري لاتين (حرفلرين بيچيمي)-ياري كيريل (حرفلرين دوزولوشو) و يا قارما (هيبريد) بير آبئجئدير. بو ايسه اٶزه لليكله سٶزلوك و بيلگي سايار اورتاملاريندا سٶزلرين دوزولوشونده جيددي سورونلار ياراديب اونلاري آلت اوست ائده ره ك قوللانيلماز حالا گتيرير. بو اوزدن گونئيده لاتين آبئجئسينده بيچيكلرين (حرفلرين) سيرالاماسي آزربايجان جومهورييتينده اولدوغو كيمين دئييل، اولوسلارآراسي لاتين بيچيكلري سيرالاماسينا اويوملو اولماليدير:

گونئي آزربايجان-ايران توركلويونون بوتونله شديريلميش لاتين آبئجئسي (اليفباسي):
اوتوز دٶرد بيچيك (حرف) و بير ايم (ايشارت)

Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Iı, İi, Jj, Kk, Ķķ, Ll, Mm, Nn, Ññ, Oo, Öö, Pp, Qq, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Xx, Yy, Zz, ‘

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"نازال ن" (نگ Ññ) حرفينين اولماييشي: "نازال ن" (ڭ، نگ، كاف-ي توركي، كاف-ي نوني، نون غنه) توركلره اٶزگو بير سسدير. ان اسكي چاغلاردان بري گونوموزه گليب اولاشميش اولان بو سس، ديليميز و خالقيميزين اسكي تورك و توركلره باغلي اولدوغونون ان ساغلام قانيتلاريندان بيريدير. گئچميشده "ڭ" ايله گؤسته ريله ن بو سس٬ چاغداش عرب كؤكلو تورك اليفباسيندا "نگ" بيچيمينده گؤسته ريلير. آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) يئني لاتين اليفباسيندا ايسه ديليميزده وار اولان "نگ" سسيني قارشيلاياجاق ايدي (هئچ) بير حرفه يئر وئريلمه ييبدير. اويسا (حالبوكي) بو بيچيك (حرف) موساوات دٶنه مي و سونراسينداكي لاتين آبئجئسينده اٶز يئريني آلميشدي. آيريجا "نگ" حرفي ان اسكي و اسكي توركجه٬ حتتا سومئر كيمي پروتوتورك ديللرده٬ هابئله تورك گٶركول (ادبي) و كٶكله شيك (كيلاسيك) متينلرده و آزربايجان توركجه سينين بير چوخ چاغداش لهجه سينده اٶزه لليكله كندلر و اويماقلار آراسيندا ايشله كدير. (ايران´ين گونئيينده قاشقاي٬ گونئي آزربايجان´ين ساوه و سولدوز٬ قوزئي آزربايجان´ين قازاخ٬ قاراباغ٬ گنجه٬ آيريم٬ نوخا٬ زاقاتالا٬ قاخ٬... خوراسان´ين سرولايت٬ بام صفي آباد٬ جلگه رخ٬ گريوان٬ بجنورد٬ جوين جغتا٬.... لهجه لرينده). دولاييسي ايله، ان اسكي و اسكي توركجه بتيكلرين (متينلرين) يازيب اوخوماسيني و تورك ديلينين ايران و آزربايجانداكي چاغداش لهجه لرينده يارانان گٶركول (ادبي) و فولكلور ياپيتلارينين ثبت و اوخونوشونو آسانلاشديرماق و ايريمله شديرمك (دقيقله شديرمك) اوچون٬ ñ بيچييينين گونئي´ين لاتين آبئجئسينه آرتيريلماسي گره كليدير.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"نوقطه لي ك" (Ķķ) حرفينين اولماييشي: ديليميزده قالين و اينجه اولماق اوزره ايكي آيري "ك" سسي واردير. بونلار "كادرĶadr " و "كندKənd " كلمه لرينده اولان سسلردير. قالين و يا نوقطه لي "ك" سسي باشدا آوروپا ديللري اولماق اوزره يابانجي كلمه لرده ايشله ديلير. بو سسلر آراسيرا (بعضن) كلمه لره آيريق (فرقلي) آنلاملار وئريرلر، اٶرنه يين اينجه "ك" ايله سٶيله نه ن كولا-Kola كيچيك باغ ائوي آنلاميندا، و قالين "ك" ايله سٶيله نه ن كولا-Ķola بير ايچه جه ك (كوكاكولا) آديدير. آزربايجان جومهورييتي يئنيجيل (مودئرن) لاتين آبئجئسينده ديليميزده وار اولان بو ايكي فرقلي "ك" سسي تك بير بيچيكله (حرفله) گٶسته ريلير. بو ايكي آيريق سس آزربايجان توركجه سينده وار اولدوقلارينا گٶره، كسينليكله لاتين آبئجئئميزده اٶز آيريجا يئرلريني تاپماليديرلار.

Kk: Börk, Buradakı, Kakıl, Kamaş, Kağaz, İki, Kəleybər, Kənd, Kərəm, Kilim, Kişi, Kola, Kor, Kosa, Kömək, Kömür, Küçə, Küt, Ördək, Təkər, Üzük
Ķķ: Aķord, Doķtor, Ķabinet, Ķadr, Ķanada, Ķarmen, Ķazino, Ķolombiya, Ķomando, Ķontrol, Ķosmos, Ķuçuq, Ķulub

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

اوزون آ â حرفينين يازيدا ايشله ديلمه مه سي: چاغداش توركجه ده، تورك كٶكه نلي سٶزجوكلرده اوزون "آ" سسي يوخدور، آنجاق بو سس يابانجي سٶزجوكلر اٶزه لليكه فارسجا و عربجه دن ديليميزه گيرميش كلمه لرده واردير و ديليميزده ده تايينجا (عئينن) ايشله ديلير. آزربايجان´ين يئني لاتين آبئجئسينده ايسه اوزون "آ" حرفي و سسينين وارليغي تابلانماميش (قبول ائديلمه ميش) و بونا اك اولاراق يازيلي ديلده ده بو بيچيك (حرف) ايشله ديلمير. اٶرنه يين "نامينهnâminə " كلمه سي "اوزون آ" ايله سٶيله ندييينه رغمن، "قيسسا آ" ايله (naminə) يازيلير. (ديليميزده بو فارسجا كلمه ني ايشله تمه يه گره ك يوخدور. اونون يئرينه توركجه "آديناadına " كلمه سي ايشله ديله بيله ر). اويسا (حالبو كي) توركييه ده اولدوغو كيمي، آبئجئده آيريجا گٶسته ريلمه سه ده، اوزون "آ" دان ان آزيندان يازيدا، اٶزه لليكله اسكي و كٶكله شيك (كيلاسيك) متينلرده يارارلانماق گره كير.

بو ايكي آيري "آ" سسي بير سيرا دوروملاردا كلمه لره آيريق (فرقلي) آنلاملار يوكله يه بيلير: آسانasan (آسماق مصدريندن)، آسان âsân (فارسجا راحات آنلاميندا)؛ بالاbala (كيچيك)، بالاbâlâ (فارسجادان، يوخاري آنلاميندا)؛ آلامalam (آلماق مصدريندن)، آلامâlâm (عربجه دن، دردلر آنلاميندا)؛ يارyar (يارماق مصدريندن)، يارyâr (فارسجادان، يولداش آنلاميندا)، آزارazar (توركجه آزماق مصدريندن)، آزار âzâr (فارسجا اذيت آنلاميندا)، ....

آيريجا آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) يازيميندا، فارسجا و عربجه كٶكه نلي آدلارداكي "اوزون آ" سسلري ده يانليشليقلا توركجه "قيسسا آ" ايله گٶسته ريلير: بابك (Bâbək يئرينه Babək)، عاديل (Âdil يئرينه Adil)، جاويد (Câvid يئرينه Cavid )، هادي (Hâdi يئرينه Hadi)،...

باشقا اٶرنه كلر (پارانتئز ايچينده كيلر دوغرو يازيليش، پارانتئز ديشينداكيلار آزربايجان جومهورييتينده كي يانليش يازيليشدير):

adət (âdət), adi (âdi), Adil (Âdil), alam (âlâm), ali (âli), аlim (âlim), asan (âsân), azar (âzâr), Babək (Bâbək), bala (bâlâ), Cavid (Câvid), dahi (dâhi), Hadi (Hâdi), halə (hâlə), kafi (kâfi), naminə (nâminə), tabe (tâbe), vasitə (vâsitə), yar (yâr)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

آپاستروفون Apastrof (كسمه نين) اولماييشي: آزربايجاندا تابلانان (قبول ائديله ن) لاتين آبئجئسينين ان بٶيوك اسكيكليكلريندن بيري ده آپوستروف (كسمه) ايمينه (ايشارتينه) يئر وئرمه مه سيدير. بو ايسه ديليميزين يازيميندا چوخ بٶيوك قارقاشا و پيرتلاشيقليغا يول آچماقدادير.

كلمه ايچينده: اٶرنه يين بو آبئجئده آشاغيدا گٶسته ريله ن ايكيلي كلمه لر عئيني بيچيمده (شكيلده) يازيلير، اويسا (حالبوكي) بونلارين آنلاملاري و دوغرو يازيليشلاري بوتونويله آيريقدير (فرقليدير):

bədən (بدن)-bə’dən (بعدا); bəzən (، توركجه بزه نمك مصدريندن بزه ن)-bə’zən (بعضا); ələm (علم، الم)-ə’ləm (اعلم، داها بيلگيلي), əza (عزا)-ə’za (اعضا), mədəni (مدني، اويقار آنلاميندا)-mə’dəni (معدني); məlul (ملول)-mə’lul (معلول); mən (من)-mən’ (منع); mərəz (مرض)-mə’rəz (معرض), təmir (تمير، دميرين اسكي سٶيله نيشي)-tə’mir (تعمير), tən (تن)-tə’n (طعن); tənə (تنه)-tə’nə (طعنه)

باشقا اٶرنه كلر (پارانتئز ايچينده كيلر دوغرو يازيليش، پارانتئز ديشينداكيلار آزربايجان جومهورييتينده كي يانليش يازيليشدير):

bədən (bə’dən), bəzən (bə’zən), bəzi (bə’zi), dava (dâ’va), dəvət (də’vət), edam (e’dam), élan (e’lan), etina (e’tina), etibar (e’tibar), etibarən (e’tibarən), etiraf (e’tiraf), etiraz (e’tiraz), ezam (e’zam), əla (ə’la), istеdаd (iste’dad), istefa (iste’fa), löbət (lö’bət), meyar (me’yar), məbəd (mə’bəd), mədəni (mə’dəni), məlul (mə’lul), məlum (mə’lum), məlumat (mə’lumat), məmur (mə’mur), mən (mən’), mənа (mə’na), mənalı (mə’nalı), mənəvi (mə’nəvi), məni (mə’ni), məsud (məs’ud), mərəz (mə’rəz), mərifət (mə’rifət), məruz (mə’ruz), məruzə (mə’ruzə), məşəl (məş’əl), məyus (mə’yus), məzun (mə’zun), möcüz (mö’cüz), mömin (mö’min), mötəbər (mö’təbər), nəşə (nə’şə), səy (sə’y), sürət (sür’ət), şer (şe’r), şöbə (şö’bə), tabe (tabe’), təbir (tə’bir), təcili (tə’cili), təlim (tə’lim), təmin (tə’min), tə’minat (təminat), tən (tə’n), tənə (tə’nə), təsir (tə’sir), tətil (tə’til), təxir (tə’xir), təyin (tə’yin), yəni (yə’ni)

كلمه سونوندا: آزربايجان جومهورييتينده تابلانان (قبول ائديله ن) يئني آبئجئده كسمه ايمي (آپوستروف ايشارتي) اولماديغيندان دولايي، اٶزه ل آدلار و اونلاردان سونرا گله ن بير سيرا اكلر بيتيشيك بيچيمده (شكيلده) يازيلير و بو دا يانليش آنلاملارا يول آچير. اٶرنه يين بو اليفبايا گٶره ايكي آيريق (فرقلي) آنلامي اولان "بابك´يBabək’i " (بابك´ي اٶلدوردولر) و "بابكيBabəki " (بابك´ه منسوب، بابك´ه باغلي)، "علي´نيƏli’ni " (علي´ني گٶردوم) و "الينيəlini " (اليني توتدوم)، "تبريزي Təbrizi" (سوي آدي) و "تبريز´يTəbriz’i " (تبريز´ي اٶزله ديم) كلمه لري عئيني بيچيمده (شكيلده) يازيلير.

==========================================
يازيم سورونلاري
==========================================

گٶروله جه يي كيمي، آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) تابلانان (قبول ائديله ن) يازيمداكي سورونلارين بٶيوك بٶلومو، بو يازيمدا توركجه نين ياپيسي و گره كسينيملري يئرينه، روسجا يازيميني تمل (اساس) آلماقدان قايناقلانماقدادير.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

كلمه باشينداكي "ايı " لار: آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) تابلانان (قبول ائديله ن) يازيمدا كلمه باشينداكي بير سيرا "ايı "لار روسجانين ائتگيسي ايله، "ايi " اولاراق يازيلير. بو بوتونويله يانليش بير توتومدور:

işıq (ışıq), ildırım (ıldırım), ilxı (ılxı)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

كلمه باشيندا گتيريله ن ايكي،اوچ آزي (يا دا) دٶرد اونسوز: توركجه ده ايدي (هئچ) بير كلمه ايكي سسسيزله باشلاماز. آنجاق آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) تابلانان (قبول ائديله ن) يازيمدا اٶزه لليكله كلمه نين باشيندا -گتيريلمه مه سي گره كدييي حالدا- ايكي حتتا اوچ اونسوزون گتيريلمه سي كيمي بوتونويله يانليش اولان دوروملارلا قارشيلاشيريق:

Avstriya (Avusturya), konfrans (ķonferans), plаn (pılan), plov (pilov, pılav), prinsip (pirinsip), prioritet (piriyoritet), problem (pıroblem), proqram (pıroqram), qrаmmаtik (qıramatik), qrup (qurup), Rzа (Rıza), srağa (ısrağa), stəkan (istəkan), strateji (istirateji), struktur (ısturuktur), Tbilisi (Tibilisi), Nyu-York (Niyu York), Vyana (Viyana), Хristiаn (Xırıstiyan)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"آa " و "ايi " حرفلري يان يانا گتيرمك: آزربايجان بودونجونون (جومهورييتنين) تابلاديغي (قبول ائتدييي) يازيمدا (اورتوقرافيده)، روس يازيمينا اوياراق، آرخا آرخايا گله ن "ايi " و "آa " لارلا قارشيلاشيريق. اويسا (حالبوكي) بونلارين آراسيندا كسينليكله بير "يy " حرفي آرتيريلماليدير (يابانجي اولان بو كلمه لرين چوخونون ديليميزده توركجه قارشيليغي وار اولدوغوندان، اونلاري ايشله تمه يه گره ك يوخدور):

аid (âyid), auksioner (aķsiyoner), biоqrаf (biyoqraf), dair (dâyir), dialekt (diyalekt), dialoq, (diyaloq), diaspor (diyaspor), fiasko (fiyasķo), funksioner (funķsiyoner), institusional (institusiyonal), İordaniya (İyordaniya), kаinаt (kâyinat), konfedensial (ķonfedensiyal), konvension (ķonvensiyon), material (materiyal), media (mediya), nail (nâyil), potensial (potensiyal), prioritet (piriyoritet), prоfеssiоnаl (pırofesiyonal), radiasiya (radiyasiya), region (regiyon), social (sosiyal), tualet (tuvalet), variant (variyant), vəsait (vəsayit), zəif (zəyif), Xətai (Xətâyi)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

يانليشليقلا قوشالانان بيچيكلر (حرفلر): آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) تابلانان (قبول ائديله ن) يازيمدا، روس قايناقلي كلمه لرده كي قوشا بيچيكلر (حرفلر) تورك ديليميزين يازيميني پوزماق باهاسينا اولسا دا، تايينجا (عئينن) قورونور. اويسا (حالبوكي) توركجه يازيميندا (اورتوقرافيسينده) بونلار كسينليكله تك بير بيچيك (حرف) اولاراق گٶسته ريلمه ليديرلر، اوچرا (چونكو) تك سسله سٶيله نيرلر (يابانجي اولان بو كلمه لرين چوخونون ديليميزده توركجه قارشيليغي وار اولدوغوندان، اونلاري ايشله تمه يه گره ك يوخدور):

akkord (aķord), assambleya (asambleya), assosiasiya (asosiyasiya), attaşe (ataşe), brüssel (Bürüsel), dollar (dolar), effektiv (efektiv), intellektual (inteleķtual), klassik (ķılasik), kollektiv (ķolektiv), komissar (ķomisar), komissiya (ķomisiya), korrupsiya (ķorupsiya), lobbi (lobi), missiya (misiya), professor (pırofesor), prosse (pırose), qrammatik (qıramatik), rejissor (rejisor), repressiya (represiya), sessiya (sesiya), ssenari (senari), terror (teror)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

تيره نين (-) يانليش قوللانيلماسي: آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) تابلانان (قبول ائديله ن) يازيمدا، تيره ايمي (دئفيس ايشارتي) چوخ گئنيش بير شكيلده و چوخ واخت دا گره كسيز يئره قوللانيلماقدادير:

١- تيره ني آد تاملامالاريندا (ايضافي تركيبلرده) يانليش قوللانماق: آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) يازيميندا٬ "اي-i" سسي وئره‏ ن فارسجا سؤز بيرله ¬شمه ¬لرينده¬ كي كسره، ايلك كلمه‏ يه ياپيشديريليب و اوندان سونرا بير " – " ايمي (ايشارتي) آرتيريلاراق ايكي كلمه بير بيرينه بيتيشيك يازيلير (tərzi-hərəkət). بو منطيق باخيميندان يانليش اولماقلا بيرليكده، اوزون بير تركيبين تٶره ديلمه سينه ندن اولور. بو سورون اؤزه ¬لليكله سؤز بيرله¬ شمه‏ نين ايكيدن آرتيق كلمه‏ دن اولوشدوغو واختلار، اٶرنه يين (مثلن) "پنبه-داغ-جونونpənbeyi-daği-cunun، تاريخ-آل-عثمانtarixi-ali-osman" سؤز بيرله ¬شمه¬ لرينده اولدوغو كيمي، اؤزونو داها دا گؤركسوز و قاباريق بيچيمده گؤسته ¬رير. بو يٶنته م يانليشدير و آد تاملامالارينداكي (ايضافت تركيبلرينده) كي كلمه لر بيربيرينه بيتيشك يازيلماماليديرلار، آيريجا تيره ايلك كلمه و اوندان سونرا گله ن –ي آراسينا آرتيريلماليدير:
bərgi-gül (bərg-i gül), həddi-buluğ (hədd-i buluğ), nəzmi-nazik (nəzm-i nâzik), nöqteyi-nəzər (nöqte-yi nəzər), pənbeyi-daği-cunun (pənbe-yi dâğ-i cunun), qeyri-adi (qeyr-i âdi), qeyri-bərabər (qeyr-i bərâbər), qeyri-fars (qeyr-i Fars), sui-istifadə (su-i istifâdə), tarixi-ali-osman (Târix-i Âl-i Osman), tərcümeyi-hal (tərcümə-yi hal), tərzi-hərəkət (tərz-i hərəkət)

٢- تيره ني بيرله شيك كلمه لرده قوللانماق: آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) يازيميندا، بير چوخ يئرده ايشله ديلمه سينه گره ك اولمايان دوروملاردا تيره ايمي (ايشارتي) قوللانيلير.

ola-ola (ola ola), düsüb-düsməyəcəyi (düşüb düşməyəcəyi), edilib-edilməməsi (edilib edilməməsi), bir-biri ilə (birbiri ilə),

٣- قيسسالديلميش آدلاردا گره كسيز تيره ايمي (ايشارتي): آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) يازيميندا بير سيرا سٶزلرين قيسسالديلميش بيچيمينده، سٶزون دوشه ن اورتا بٶلومو يئرينه تيره ايمي (ايشارتي) قويولور، اٶرنه يين "دوكتورdoktor"ون قيسسالديلميش بيچيمي اولان "درdr " يئرينه، "د-رd-r " يازيلير. بو يٶنته م گره كسيز و اويقونسوزدور.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

اٶزه ل آدلاري بٶيوك بيچيكلرله (حرفلرله) باشلاماماق: آزربايجاندا تابلانان (قبول ائديله ن) يازيمدا، اٶزه ل آدلار چوخ واخت كيچيك بيچيكلرله (حرفلرله) باشلاديلير. اويسا (حالبوكي) بوتون اٶزه ل آدلارين بٶيوك بيچيكلرله (حرفلرله) باشلاماسي گره كير:

azərbaycan (Azərbaycan), ərəb (Ərəb), fars (Fars), ingilis (İngilis), islаm (İslam), rus (Rus), türk (Türk), türkiyə (Türkiyə)

تاريخي شخصييتلرين آدلارينداكي آشال (روتبه)، تاخماآد (لقب) و بنزه رلري: آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) يازيميندا، تاريخي شخصييتلرين آدلاريندا گله ن ميرزه، شاه، آغا، خان، خانيم و بنزه ري آشال (روتبه)، تاخماآد (لقب) و ... ايكينجي سيرادا گلينجه، كيچيك بيچيكلرله (حرفلرله) يازيلير. اويسا (حالبوكي) بونلار او شخصييتلرين آدلارينين بير بٶلومودورلر و بٶيوك بيچيكلرله (حرفلرله) يازيلمالاري گره كير:

Abbas mirzə (Abbas Mirzə), Nadir şah (Nâdir Şah), Abbasqulu ağa (Abbasqulu Ağa), Fətəli xan (Fətəli Xan), Heyran xanım (Heyran Xanım)

تاريخي شخصييتلرين آدلاريني فارسجا يازما آليشقانليغي: آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) گٶركول ديلينده، بير سيرا تاريخي شخصييتلرين آدلاري فارس بيچيمي تمل آليناراق و يانليش يازيلير. اٶرنه يين "بابك" آدي، "اوزون آ" ايله سٶيله نيب "قيسسا آ" ايله يازيلير. اويسا فارسجا كٶكه نلي بابك آدينين دوغرو يازيليشي – سٶيله ندييي كيمي- "اوزون آ" ايله اولماليدير. (بو آدين توركجه سي "باي بك"دير). هابئله تورك خاقان، اركله ت (دٶولت) و سوي سوپلارين (سولاله لرين) چوخونون آدي دا فارسجا بيچيمي ايله يازيلير. اٶرنه يين سلجوقي (سلجوقلو يئرينه)، غزنوي (غزنه لي يئرينه)، سبكتكين (سو بك تيگين يئرينه)، ....

Babək (Bâbək, Baybək), Еlхаni (Elxanlı), Səboktəkin (Sübək Tigin), Səlcuqi (Səlcuqlu), Qəznəvi (Qəznəli)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

يانليش يازيلان جوغرافي آدلار: آزربايجاندا ايشله ديله ن يازيمدا (اورتوقرافيده) روس ديلينده كي بيچيملره باغلي قالماق نده ني ايله، چوخو زامان جوغرافي آدلارين يانليش يازيلديغيني گٶروروك. آدلارين يانليش يازيليشي، تورك كٶكه نلي و يا آزربايجان جوغرافي آدلاريندا دا گٶرولور:

Bolqarıstan (Bulqarıstan), Musеl (Musul), Qəzza (Qəzzə), Urmiyа (Urmu), Yerevan (İrəvan)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

قيسسالديلميش آدلاردان سونرا آرا وئرمه مك: آزربايجاندا تابلانميش (قبول ائديلميش) يازيمدا قيسسالديلميش آدلاردان سونرا گله ن نوقطه و اوندان سونراكي كلمه آراسيندا آرا (فاصيله) وئريلمير. بو يانليشدير و قيسسالديلميش كلمه ني گٶسته ره ن بيچيكدن (حرفدن) سونرا گله ن نوقطه ايله اوندان سونراكي كلمه آراسيندا بير آرا وئريلمه ليدير:

A.Əmrahoğlu (A. Əmrahoğlu), Ə.Sеyidоv (Ə. Sеyidоv), H.Əhmədоv (H. Əhmədоv), N.Mоllаyеv (N. Mоllаyеv)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"قq "لري "غğ " يازيب سٶيله مك: آزربايجان گٶركول (ادبي) ديلينده فارس سس بيليمي (فونئتييي) ائتگيسي ايله، "قq "لرين بير چوخو يانليش اولاراق "غğ " شكلينده سٶيله نير و يازيلير:

Kаşğаri (Ķaşqarlı), sayğı (sayqı), sorğu (sorqu), uyğun (uyqun), Uyğur (Uyqur), vurğu (vurqu)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"كk "لري "هh " و يا "يy "، "قq "لري "خx " اولاراق سٶيله مك: آزربايجان گٶركول (ادبي) و اٶزه لليكله سٶزه ل ديلينده كلمه سونونداكي "كk "لرين چوخو "هh " و يا "يy " اولاراق سٶيله نير. اٶرنه يين ائتمه يetməy (ائتمكetmək يئرينه)، يوكسه هyüksəh (يوكسه كyüksək يئرينه)، بيلمه ريهbilmərih (بيلمه ريك bilmərik يئرينه)، گلديهدن سونراgəldihdən sonra (گلديكدن سونراgəldikdən sonra يئرينه)، ائله مه ليييهeləməliyih (ائيله مه ليييكeyləməliyik )، ماراخmarax (ماراقmaraq يئرينه)..... بو ايسه گٶركول (ادبي) ديلي يئره ل آغيزلار دوزئيينه چكه ره ك، اونو سون درجه گٶركسوزله شديرير (چيركينله شديرير).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

بيله شيك ائيله ملري (مورككب فئعللري) آرالي يازماق: آزربايجان يازيميندا "-بيلمك" يارديمجي ايئله م-اكي ايله اولوشدورولان بيله شيك ائيله ملر (مورككب فئعللر) آرالي يازيلير. بو يانليشدير اوچرا (چونكو) آرالي يازيلان "بيلمك" ائيله مي (دانستن) آنلاميندادير، اويسا (حالبوكي) بيله شيك ائيله ملرده كي (مورككب فئعللرده كي) "بيلمك" ائيله مي، اك گٶره ويني اوستله نميش و باجارماق آنلاميندادير. بئله نچي ائيله م-اكلر، توركييه توركجه سينده اولدوغو كيمي فئعله ياپيشيق يازيلماليدير:

ola biler (olabilər), verə bilmir (verəbilmir)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

آوروپا قايناقلي سٶزلرين سونونا گتيريله ن گره كسيز "آa " لار: آزربايجان گٶركول (ادبي) ديلينده روس ديلي ائتگيسي سونوجوندا چوخ ساييدا آوروپا قايناقلي كلمه لرين سونونا "اa " آزي (و يا) "ياya " گتيريلير. بو، گونئي ديلي اوچون تانيش اولمايان دوروم و گره كسيز يوكدور:

akademiya (aķademi), forma (form), formula (formul), norma (norm), partiya (parti),

==========================================
ديل بيلگيسي سورونلاري
==========================================

آزربايجان گٶركول (ادبي) ديلي، ديل بيلگيسي (قيرامئر، نحو) باخيميندان دا فارسجانين آغير ائتگيسي آلتيندادير. بو آغير ائتگي، آزربايجانجانين تورك ديل بيلگيسينه ترس اولان بير چوخ فارسجا نحو ايلكه (قايدا) و قوراللاريني منيمسه مه سينه گتيريب چيخارتميشدير. بو سايريليقلي اولقو اٶزونو فارسجا "كه"، "به" كيمي ايلگه چلرين (اداتين) گئنيش بيچيمده ايشله ديلمه سي، توركجه "مي"نين ايشله ديلمه مه سي، سس اويومونا اويماماق،... كيمي دوروملاردا اورتايا چيخاردير. (بونلارين بٶيوك بير بٶلومو -ديلين يوزلاشماسي، خالقين فارسلاشماسي بليرتيسي اولاراق - گونئيده دانيشيلان لهجه لرده ده گٶرولور):

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

فارسجا "كي ki" ايلگه چيني (اداتيني) ايشله تمك: آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) يازيلي و سٶزه ل ديلينده فارسجانين آغير ائتگيسيندن دولايي، فارسجا "كه" ايلگه چي (اداتي) اولاغان اوستو گئنيش بير اٶلچوده قوللانيلير. بو ايسه بوتونويله ديليميزين تورك كاراكتئريني پوزور و گٶركول (ادبي) باخيمدان اونا ايلكه ل و گٶركسوز (چيركين) بير گٶرونتو وئرير. توركجه ده فارسجا "كه" ايلگه چينين (اداتينين) ايدي (هئچ) بير يئري يوخدور و قوللانيلماماليدير:

اٶرنه يين: گلديم كي سيزي گٶره مgəldim ki sizi görəm (دوغروسو: سيزي گٶرمه يه گلديمsizi görməyə gəldim )؛ ناظير تكذيب ائتدي كي حاديثه دن خبري يوخدوnazir təkzib etdi ki hadisədən xəbəri yoxdu (دوغروسو: باخان اولايدان خبري اولماديغيني يالانلاديBaxan olaydan xəbəri olmadığını yalanladı )،....

آيريجادا آزربايجانجادا سيخليقلا "كه" ايلگه چيندن (اداتيندان) يارارلاناراق ياپيلميش بير سيرا كيپله شميش (قاليبلاشميش) گره كسيز جومله لر ايشله ديلير. اٶرنه يين "قئيد ائتمك لازيمدير كي، خاطيرلاداق كي ...". ايشله ديليب ايشله ديلمه مه لري آراسيندا ان كيچيك بير فرق اولمايان بو قاليبلاشميش جومله لرين قوللانيلماسي، مطلبي اوزاتماق و گٶركسوزله شديرمكدن باشقا ايدي (هئچ) بير ياراري يوخدور.

Qеyd еtmək lаzımdır ki, Bunu dа xatırladaq ki,

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

فارسجا "به" ايلگه چيني (اداتيني) يايقين اولاراق ايشله تمك: آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) گٶركول (ادبي) ديلينده، فارسجانين آغير ائتگيسيندن دولايي، فارسجا "به" ايلگه چي (اداتي) گئنيشجه ايشله ديلير:

cürbəcür (türlü, çeşitli), günbəgün (gündən günə), ilbəil (ildən ilə), növbənöv (türlü, çeşitli), tekbetek (təkətək)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

فارسجا "تا" ايلگه چيني (اداتيني) ايشله تمك: فارسجانين آغير ائتگيسي آلتيندا چابالايان آزربايجانجادا، آراسيرا فارسجا "تا" ايلگه چي (اداتي) ايشله ديلير. اٶرنه يين "tа ХХ əsrin əvvəlinə qədər"، بو جومله نين توركجه سي بئله اولماليدير: "ييرمينجي يوزايلين باشلانقيجينا دك XX inci yüzilin başlanqıcına dək"

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

توركجه كلمه لري يانليش ياپيلاردا ايشله تمك: آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) بير سيرا توركجه كلمه لر، يانليش آنلام آزي (و يا) يانليش ياپيدا ايشله ديلير. اٶرنه يين "ساييsayı " يئرينه يانليشليقلا سايماق ائيله مينين (فئعلينين) امر كيپي اولان "سايsay "؛ "بيلديريbildiri " يئرينه يانليشليقلا ائيله م آدي اولان "بيلديريشbildiriş "، "آزيقazıq " يئرينه يانليشليقلا فارسجا بيچيمي اولان "آذوقهazuqə " و "چاتيشمازليقçatışmazlıq " يئرينه يانليش ياپيلي اولان "چاتيشمامازليقçatışmamazlıq "، "آنماanma " يئرينه تكرارلانمايان دوروملاري بيلديره ن –ايم اكي ايله ياپيلميش "آنيمanım " ايشله ديلير.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

سس اويومو ياساسيني پوزماق: سس اويومو ياساسي، توركجه نين ان تمل ياپي داشلاريندان بيريدير، بو ياسا ايله ديليميزه گيره ن هر يابانجي سٶزجوك، توركجه له شيب بيزيمكيله شير. آنجاق آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) يازيميندا و ديلينده اٶزه لليكله بير سيرا عرب و فارس كٶكه نلي كلمه لرين يازيليش و سٶيله نيشينده ديليميزين سس اويومو ياسا و قوراللاري هئچه ساييلير و گوبودجا پوزولور. سس اويومو ياساسي سوزه ريسيندن گئچمه يه ن بو كلمه لر، گئرچه كده ديليميزي ائليك (ايستيلا) ائدير و توركجه ني او يابانجي ديللرين بويوندوروغو آلتينا سوخور:

büllur (bulur), büruz (buruz), çünki (çünkü), divar (duvar), dosye (dosya), hаzırki (hazırkı), hökumət (hökümət), hücum (hucum), hüquq (huquq), güruh (quruh), lаzımi (lazimi), lüzum (lüzüm), mövcud (movcud), mövhumаt (movhumat), mövzu (movzu), müasir (muasir), müayinə (muayinə), nöqsan (noqsan), nücum (nucum), nüfuz (nufuz), nümayəndə (numahəndə), nümunə (numunə), qürur (qurur), qüsur (qusur), rüsum (rusum), sübut (subut), sükut (sukut), şüur (şuur), ümum (umum), ünvan (unvan), üsul (usul), üsyan (usyan), xüsusi (xususi), хüsusiyyət (xususiyyət)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"مي" سورو ايلگه چيني (اداتيني) ايشله تمه مك: آزربايجان جومهورييتينين گٶركول (ادبي) ديلينده فارس ديلينين آغير ائتگيسي سونوجوندا سورو ايلگه چي (اداتي) اولان "مي" گنه لليكله ايشله ديلمير، ايشله ديلدييينده ده يانليشجا ايشله ديلير:

١- "مي"نين ايشله ديلمه مه اٶرنه كلري: "مي"، حاققيندا سورو سورولان نسنه دن سونرا گلمه ليدير. "سن ده؟Sən də " (دوغروسو: "سن ده مي؟Sən də mi ")؛ "اولاجاق؟Olacaq " (دوغروسو: "اولاجاق مي؟Olacaq mı ")؛ "هاميني چاغيرديز؟ Hamını çağırdız" (دوغروسو: "هاميني مي چاغيردينيز؟Hamını çağırdınız mı? Hamını mı çağırdınız ")

٢- "مي"ني يانليش ايشله تمه اٶرنه كلري: "بيله ريكمي؟ bilərikmi" (دوغروسو: بيله رميييك؟ bilərmiyik) ائيله ملرده ايسه، مصدرين ايلك چكيميندن سونرا گلمه ليدير. ("بيله ر"دن سونرا، "بيلره ريك"دن سونرا دئييل).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"سا" اكينين يانليش ايشله ديلمه سي: آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) ديلينده، "سا" اكي بير سيرا حاللاردا (روسجانين ائتگيسي و توركجه ديل بيلگيسينه يئته رينجه تانيش اولماماق سونوجوندا) يانليش قوللانيلماقدادير:

"گئديره مسهgedirəmsə " (دوغروسو "گئديرسه مgedirsəm "دير)، "ايچميرسه نسهiçmirsənsə " (دوغروسو: "ايچميرسه نiçmirsən "دير. ايچميرسه ن اٶزو شرطيدير و ايكينجي كز "سا" قوشول (شرط) اكيني آلابيلمه ز. بو يانليش كيپ، گونئي آغيزلاريندا دا يايقيندير)، "آنلاييريقساanlayırıqsa " (دوغروسو: "آنلاييرساقanlayırsaq "دير)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

چوخولو تكيل يئرينه ايشله تمك: آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) گٶركول ( ادبي) ديلينده چوخ ساييدا عرب كٶكه نلي چوخول (جمع) كلمه، يانليش اولاراق تكيل (مفرد) آنلاميندا ايشله ديلير و بو اوزدن ده ايكينجي كز چوخوللاشديريلير:

hüquqları (haqları), tələbаtlar (tələblər), ləvazimatlar (ləvazim), mənafеlər (mənfəətlər), melumatlar (mə’lumat), luğatlar (lüğətlər), tədqiqatlar (tədqiqlər), təşkilatlar (təşkilat)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

يئنيجه تٶره ديلميش اويقونسوز كلمه و تركيبلر:آزربايجان بودونجو (جومهورييتي) گٶركول (ادبي) ديلينده، چوخ ساييدا اويقونسوز كلمه – يانليش آنلامدا ايشله ديله ن، فصاحت و بلاغت آچيلاريندان اولدوقجا يوخسون، گٶركلولوك باخيميندان سورونلو و يا آشيري اوزون اولدوقلاريندان دولايي ال وئريشسيز اولان كلمه واردير. بونلار آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) تٶره ديله ن يئني كلمه لرين بٶيوك بير بٶلومونو قاپسايير.

اٶرنه يين "اكək " يئرينه داها اوزون اولان "شكيلچيşəkilçi "، "آديلadıl " (ضمير) يئرينه "عوضليكəvəzlik "، "قيلاووزqılavuz " يئرينه فارسجا-توركجه قاريشيمي "بلدچيbələdçi "، "آيريمayrım " يئرينه داها اوزون اولان "آيري سئچكيليكayrı seçkilik "، "چارپيçarpı " يئرينه گولونج گٶرونه ن "وورولسونvurulsun " ("اوچ چارپي ايكي" يئرينه "اوچ وورولسون ايكي") "سٶزلوك" يئرينه يانليشليقلا ايشله ديله ن "لوغتlüğət " (لوغت، سٶز آنلاميندادير، سٶزلوك دئييل)، "اكسيəksi " يئرينه ايشله ديله ن "چيخçıx " ("بئش اكسي" ايكي يئرينه "بئش چيخ ايكي")، "آرتيartı " يئرينه فصاحت و بلاغتدن اولدوقجا اوزاق اولان "اوسته گلüstə gəl " ("دٶرد آرتي بئش" يئرينه "دٶرد اوسته گل بئش").... بو كيمي اويقونسوز اولان كلمه لردن بير نئچه سيدير.

يانليش يئني تٶره تي (نئولوژيسم) ياپيمي: آزربايجان گٶركول (ادبي) ديلينده بير سيرا يانليش كلمه لر تٶره ديلميشدير:

"اولوسلارآراسي" آنلاميندا و "بئين الخالقbeynəlxalq " شكلينده بير كلمه تٶره ديلميشدير. بو تٶره تينين دوغروسو "بئين الخالقلارbeynəlxalqlar " (بئين الميلل كيمي) اولمالي ايدي.

"مومكونسوزmümkünsüz " بيچيمينده و "اولاناقسيز" آنلاميندا بير كلمه تٶره ديليبدير. بو ياپي يانليشدير و دوغرو كلمه "ايمكانسيزimkansız " اولمالي ايدي:

beynəlxalq (uluslararası), mümkünsüz (olanaqsız)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

"آدينا" كلمه سي آرتيريلاراق ياپيلان قوروملارين اويقونسوز آدلاري: آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) قوروملاري اونلو بير شخصييت آدي ايله آدلانديراندا، "آدينا" كلمه سي آيريجا او قورومون آدينا آرتيريلير. بو اويقولاما، گره كسيز اولماقلا بيرليكده، آدين اوزونلاشماسينا ندن اولور. اٶرنه يين "نسيمي ديلچيليك اينستيتوتو" يئرينه "نسيمي آدينا ديلچيليك اينستيتوتو" دئييلير. اويسا (حالبوكي) "نسيمي ديلچيليك اينستيتو"دان هامي راحاتليقلا بورانين نسيمي´نين دئييل، نسيمي آدينا آدلانديريلميش بير قوروم اولدوغونو باشادوشور و "آدينا" كلمه سينين آيريجا آرتيريلماسينا گره ك قالمير، "آتاتورك ديل و تاريخ قورومو" آديندا اولدوغو كيمي.

Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu (Nəsimi Dilçilik İnstitutu), M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası (M. Maqomayev Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası), Heydər Əliyev adına Bakı Beynəlxalq Aeroportu (Heydər Əliyev Bakı Uluslararası Havaalanı), M.Mirqasımov adına Respublika Klinik Xəstəxanası (M. Mirqasımov Respublika Kilinik Sayrıevi)

==========================================
سٶز داغارجيغي سورونلاري
==========================================

آزربايجانجا ديلينده بير ياندان توركجه قوراللاري اساسيندا يئني دئگيلر (نئولوژيسملر) تٶره تمه سوره جي دوردورولموش، بير ياندان دا ديليميزده وار اولان چوخ ساييدا توركجه كلمه، اٶزباشيناليقلا بايري (آرخاييك) دامقاسي يييه ره ك يازيلي و دانيشيق ديللريندن ديشلانميشدير. بئله جه بو ايكي يٶنته مله يوخسوللاشان ديليميز، يابانجي فارس، عرب و روس ديللري قاباغيندا ساوونماسيز بيراخيلاراق اونلاردان گله ن كلمه لرين آخينينا (هوجومونا) اوغراتيلميشدير. بونون سونوجوندا ايسه بوگون آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) يازيلي و توغرالي (رسمي) ديلي- خالقين وارسيل و كٶكلو ديلينين ترسينه- بوتون چين بيليم (حوقوق)، ژورناليسم، گٶرك سٶز (ادبييات)، بيليم، ... آلانلاريندا تيخاباسا و اٶلچوسوز بير بيچيمده فارسجا، عربجه و روسجا سٶزجوكلرله دولودور. بو ديلين گونئيه اٶزگون توركجه دئگيلر، اٶزه لليكله يئنيجه تٶره ديلميش كلمه لر آچيسيندان وئره بيله جه يي، قازانديرابيله جه يي بير شئي يوخدور:

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

فارسجا ايلگه چلري (اداتي) قوللانماق: آزربايجانجادا توركجه يئرينه، فارسجا ايلگه چلرين (اداتين) ايشله ديلمه سي، بو ديلين دريندن سويسوزلاشما و پوزولماغا اوز توتدوغونون ان اٶنه ملي قانيتيدير. بو ديلده ياخلاشيق بوتون ايلگه چلر (ادات)، فارسجا كٶكه نليدير. بونلارين يئرينه توركجه وار اولانلار قوللانيلماديغي كيمي، يئنيلرينين تٶره ديلمه سينه ده اٶنه م وئريلمه ميشدير:

bahəm (birgə, birlikdə), bundan əlavə (artı, ək olaraq ), çünki (uçra), halbuki (oysa), həmçinin (bir də, habelə), hərgah (qalı), istiqamətdə (doğrultuda), munasibətilə (dolayısıyla), nəinki (deyil), xeyli (çox), yaxud (azı)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

توركجه كلمه لرين يئرينه گره كسيزجه روسجا كلمه لر ايشله تمك: آزربايجانجادا ديليميزده قارشيليقلاري اولدوغو حالدا، گره كسيز يئره چوخ ساييدا روس-آوروپا قايناقلي دئگيلر ايشله ديلير، بو ايسه ديليميزي يوخسوللاشديرير:

aksiya (eyləm), aktual (güncəl), alpinist (dağçı), aparat (ayqıt), aptek (əmçi), astronomiya (göybilimi), avanqard (öncü), destruktiv (yıxıcı), diametr (çap), diaqnoz (tanı), direktor (yönətmən), diskont (indirim), diviziya (tümən), ekstremizm (aşırılıq), ekvivalent (eşdəyər), elastik (əsnək), etnologiya (budunbilim), fauna (doğay, direy), fonetika (səsbilim), form (biçim), harmoniya (uyum), histologiya (toxubilim), improvizasiya (doğaç), instinkt (içgüdü), investisiya (yatırım), jurnal (dərgi), komissiya (qurum), konservativ (tutucu), konstitusiya (anayasa), krılo (çamırlıq), krossvord (bulmaca), kurort (qaplıca), marşrut (dolmuş), material (gərəç), memuar (anıt), modern (yenicil), monopoliya (təkəl), narkotik (uyuşdurucu), nevrologiya (sinirbilim), okeanoqrafiya (dənizbilim), orbit (yörüngə), original (özgün), pansion (yatılı), paralel (qoşut), paştet (əzmə), piroq (börək), planet (gəzəgən), plomb (dolqu), plüralizm (çoxulçuluq), pоеmа (qoşaq), pоеziyа (qoşuq), prinsip (ilkə), problem (sorun), profilaktik (önləyici), prokuror (savcı), qalstuk (boyunbağı), qrammatika (dilbilgisi), radiasiya (ışınım), radius (yarıçap), reaksiya (təpki), respublika (budunc), resenziya (ələşdiri), seysmologiya (tərpəm bilimi), sinonim (eşanlamlı), sistem (dizgə), situasiya (durum), stajer (yetişmən), struktur (yapı), treninq (eyitim), velosiped (yelatı), xroniki (sürəgən),

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

گره كسيز يئره ايشله ديله ن فارسجا و عربجه كلمه لر: آزربايجان بودونجونون (جومهورييتينين) گٶركول (ادبي) و يازيلي ديلينده توركجه ميزده – هم گٶركول (ادبي) بتيكلريميزده (متينلريميزده) و هم بودون (خالق) ديلينده وار اولان يوزلرجه، مينلرجه توركجه كلمه نين يئرينه فارسجا و عربجه كلمه لري ايشله تمك گنه ل بير قورال و كٶكله نميش بير دب-اٶزه نتي حالينا گلميشدير:

abidə (anıt), alim (bilgin), aşkar (aydın), ахırıncı (sonuncu), ахırlаrındа (sonlarında), bərаbər (birgə, birlikdə), bəyanat (deməc), cavab (yanıt), dаvаmiyyət (sürəklilik), daxili (iç), digər (başqa, ötəki), düşmən (yağı), еlm (bilim), əhаtəli (qapsamlı), əhəmiyyət (önəm), əhəmiyyətli (önəmli), əleyh (qarşı), əmin (arxayın), ənənə (gələnək), ətraf (çevrə), faiz (yüzdə), fikr (düşüncə), günah (suç), güzəran (geçim), hаdisə (olay), həyat (yaşam), hiss (duyu), hissə (pay, bölük), hörmət (sayqı), inkаrеdilməz (danılmaz), inkişaf (gəlişim), istintaq (soruşdurma), kаmаn (yay), kəmər (qayış), kənar (qıraq), kifаyət (yetər, yetərli), matəm (yas), məhz (yalnız, iştə), məktəb (oxul), məna (anlam), mənbə (qaynaq), məqsəd (amac, erək), mərasim (törən), mərtəbə (qat), məsələ (sorun), məşhur (ünlü, adlım), mətbuat (basın), mətləb (qonu), məxfi (gizli), mis (paxır), möhtəşəm (görkəmli), mövqe (qonum), müasir (çağdaş), müdrik (bilgə), müəllim (öyrətmən), münaqişə (çəkişmə), mübadilə (deyiş-toqquş), müdərris (oxutman), müddət (sürə), müəssisə (qurum), müharibə (savaş), mühаsirə (quşatma), mühit (çevrə), müqabilində (qarşılığında), müraciət (başvuru), müşahidəçi (gözləmçi), mütəfəkkir (düşünür), mü¬tə¬rəqqi (ilərici), mütəхəssis (uzman), müvаfiq (uyqun), müvəffəqiyyət (başarı), müvəqqəti (geçici), namizəd (aday), nazirlik (baxanlıq), nəhəng (qocaman), nəsihət (öyüd), nəticə (sonuc), nizə (süngü), nümayiş (göstəri), pаdşаh (xaqan), pаytахt (başkənd), prоsеs (sürəc), pul (aqça), qanunsuz (yasadışı), qədər (dək, dənli), qələbə (utqu), qiymətli (dəyərli), qüvvə (güc), sabiq (geçmiş), sahə (alan), saziş (anlaşma), səhiyyə (sağlıq), səhv (yanılqı), sənəd (bəlgə), səy (çaba), səyyah (gəzgin), sitаyiş (övgü), sual (soru), sülh (barış), şərik (ortaq), şərq (doğu), şərt (qoşul), təbiət (doğa), tədqiqаt (incələmə), təfərrüаt (ayrıntı), təhlükəsizlik (güvənlik), təkаmül (evrim), tələbə (öyrənci), tərcümə (çeviri), təsir (etki), təşəbbüs (girişim), təхminən (yaxlaşıq), töhfə (sovqat), üzv (üyə), vəziyyət (durum), хаrici (dış), xatirə (anı), xərçəng (yengeç), хətа (yanlış), xizək (qayaq), xoşbəxt (mutlu), хudbin (məncil), yаddаş (bəllək), zəlzələ (tərpəm), zəruri (gərəkli),

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

توركجه سي وار اولان ائيله مليكلر (مصدر) يئرينه فارسجا ائيله ملر: توركجه اٶزه لليكه ساييلاري يوزمينلري آشميش ائيله ملري ايله اونلو بير ديلدير. آنجاق آزربايجانجادا، ديليميزده وار اولان توركجه ائيله مليكلر (مصدرلر) ديشلاناراق، اونلارين يئرينه فارس و عرب كلمه لردن اولوشموش بيرله شيك مصدرلر ايشله ديلير:

١- گره كسيز اولان بيله شيك ائيله ملر (مورككب فئعللر): آزربايجانجادا توركجه ده وار اولان چوخو يالين (ساده) ائيله مليكلر (مصدرلر) يئرينه، فارسجا و عربجه كلمه لردن اولوشموش، بير سيرا بيله شيك قارما فئعللر ايشله ديلير. بونلارين چوخو دوغرودان فارس ديليندن آلينتي-چئويريدير:

bəxş etmək (bağışlamaq), dахil оlmaq (girmək), əhatə etmək (qapsamaq), əks оlunmaq (yansımaq), əksini tаpmaq (yanqılanmaq), fəаliyyət göstərmək (çalışmaq), fəxr etmək (qıvanmaq), hеsаb еtmək (saymaq), həll etmək (çözmək), həsr etmək (adamaq), həyata keçirmək (gerçəkləşdirmək), ilhamlanmaq (əsinlənmək), imtina etmək (boyun qaçırmaq), istehsal etmək (ürətmək), iştirak etmək (qatılmaq), ithaf etmək (armağan etmək), izah etmək (açıqlamaq), mühаcirət еtmək (köçmək), müəyyən etmək (bəlirləmək), nəşr еtmək (yayınlamaq), sübut etmək (qanıtlamaq), təsis еtmək (qurmaq), tədqiq еtmək (incələmək), təngnəfəs olmaq (bunalmaq), təqdim etmək (sunmaq), təşkil etmək (oluşdurmaq), tətbiq etmək (uyqulamaq), vаqе оlmaq (bulunmaq), xəbərdarlıq etmək (uyarmaq), zənn etmək (sanmaq), ……

٢- توركجه اكلي فارسجا-عربجه فئعللر: بير سيرا دوروملاردا (حاللاردا) وار اولان توركجه ائيله مليكلري (مصدرلري) ايشله تمك يئرينه؛ عربجه و فارسجا كٶكلره توركجه اكلر آرتيريلاراق گره كسيز يئني مصدرلر ياراديلميشدير:

aşkarlanmaq (aydınlanmaq), bəhrələnmək (yararlanmaq), əlaqələndirmək (ilgiləndirmək), əzizləmək (ağırlamaq), fоr¬mа¬lаşmaq (biçimlənmək), kifayətlənmək (yetinmək), mənzillənmək (qonuşlanmaq), məskunlаşmaq (yerləşmək), müqəddəsləşmək (qutsallaşmaq), nəticələnmək (sonuclanmaq), qidаlаnmaq (bəslənmək), qiymətləndirmək (dəyərləndirmək), rastlaşmaq (qarşılaşmaq), rеаllаşmаq (gerçəkləşmək), sadalamaq (səsləndirmək), təqsirlənmək (suçlanmaq), xatırlamaq (anmaq), ……

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

يئرله شميش فارسجا سٶزلر: آزربايجانجادا توركجه اولاراق گٶروله ن بير سيرا يئرله شميش فارسجا سٶزلر واردير. فارسجا كٶكه نلي اولان "چيركين"، "دسته ك- دسته كلمه مك" و "زنگين" كلمه لري بونلاردان بير نئچه سيدير. بونلارين يئرينه توركجه اولان سيراسي ايله "گٶركسوز" (گٶركلو= زيبا)، "اوموقلاماق" (اوموق= حمايت، پشتيباني، دسته ك) و "وارسيل" (يوخسول سٶزجويو كيمي) سٶزجوكلري ايشله ديله بيله ر.

çirkin (görksüz), dəstəkləmək (umuqlamaq), zəngin (varsıl)
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

توركجه اكلي فارسجا-عربجه قارما تٶره تي سٶزلر: آزربايجانجادا داها قيسسا و داها گٶركلو اولان دوغما توركجه كلمه لري ايشله تمك يئرينه، توركجه اكلرين يارديمي ايله، فارسجا و عربجه كٶكلردن يئني كلمه ياپيمي و ايشله ديلمه سينه اوستونلوك وئريلير:

١-ليك اكي ايله:
həmrəylik (dayanışma), müxtəliflik (çeşitlilik), mövcudluq (varlıq), rəhbərlik (başxanlıq), səfirlik (elçilik),

٢-چي اكي ايله:
bələdçi (qılavuz), mühafizəçi (qoruma), müşahidəçi (gözləmçi), təqaüdçü (əməkli), tərcüməçi (çevirmən)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

فارسجا كلمه-اكلري قوللانماق: آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) يئني دئگيلر (كلمه لر) تٶره ده ركن، باش وورولان يٶنته ملرين بيري ده، توركجه اك و كلمه لر يئرينه چوخ گئنيش اٶلچوده حتتا اٶلچوسوز بير بيچيمده فارسجا كلمه لر و اكلردن يارارلانماقدير. بو ايسه بوتونويله ديليميزين گليشيم، ساغلامليق و بوتٶولويونه ترس اولان بير توتومدور:

١- فارسجا اٶن اكلر:

"نا" و "بي" اٶن اكلري: بو فارسجا اٶن اكلرينين توركجه ده كي قارشيليغي "–سيز" سون اكيدير. آنجاق بير چوخ دورومدا بو سون اكله يئني كلمه لر ياپماغا گره ك يوخدور، اوچرا (چونكو) توركجه ميزده ايلگيلي سٶزو قارشيلاياجاق اٶزگون كٶك كلمه لر واردير:

biabır (abırsız), bitərəf (çəkinsər), nadinc (darqınc), nahaq (haqsız), naməlum (bəlirsiz), narahat (rahatsız), natəmiz (kifir, pis, kirli)

هم:
həmfikir (dayanışıq), həmkar (əməkdaş), həmkəndli (kənddəş), həmrəylik (dayanışma),

باشقا فارسجا اٶن اكلر: آزربايجان جومهورييتي ديلينده، كلمه ياپيميندا "بد"، "كم"، "خوش" كيمي باشقا بير سيرا فارسجا اٶن اكلر ده ايشله ديلير:

bədxassəli, kəmşirin, xoşagəlməz (dadsız), xoşbəxt (mutlu, qutlu)

٢- فارسجا سون اكلر:

-ي اكي: بونلارين چوخو دوغرودان فارس ديليندن آلينتيدير:
bənövşəyi (ipgil), çəhrayı (al), dünyəvi (bundalı), gəncəvi (Gəncəli), ilxani (İlxanlı), qəhvəyi (qonur), qəznəvi (Qəznəli), səciyyəvi (özyapı), səcuqi (Səlcuqlu), şaquli (dikey), üfüqi (yatay)

خانا (خانه): فارسجا اولان بو كلمه نين چوخلو تركيبلرده كي توركجه قارشيليغي -ائوي دير
heyvanxana (ılxıevi), ibadətxana (tapınaq), kitаb¬ха¬nа (pitikevi), mehmanxana (qonuqevi), mərizхаnа (sayrıevi), meyxana (çaxırevi), quşxana (quşevi, quşluq), rəsədxana (gözləmevi), yeməkxana (yeməkevi, yegievi)

شوناس (شناس): فارسجا اولان بو كلمه نين چوخلو تركيبلرده كي توركجه قارشيليغي "–چي" و يا "–بيليمجي"دير:
dilşünas (dilçi, dilbilimçi), nəbаtаt¬şü¬nаs (bitkibilimçi), sənətşünаs (uzluqçu, uzluqbilimçi), şərqşünаs (doğubilimçi), təbiətşünаs (doğabilimçi), .....

كار: فارسجا كلمه لردن يارارلاناراق تٶره ديله ن بو كلمه لرين بير بٶلومو، دوغرودان فارسجادان آلينميش، اٶته كي بٶلومو ايسه آزربايجانجايا اٶزه لدير و فارسجانين اٶزونده بئله ايشله ديلمير:
cinayətkar (câni), fədakarlıq (özveri), günahkar (suçlu), həvəskar (özəngən), inadkar (danqaz), peşəkar (uzman), sənətkar (uzlu), təcavüzkar (saldırqan), təşbbüskar (girişimci), təvazökar (alçaqkönüllü), xəyanətkar (satqın), xilaskar (qurtarıcı), …..

دار: بو فارسجا اكين توركجه ده كي قارشيليغي "-لي"،.... دير.
əlаqədаr (ilgili), məhsuldar (verimli), xəbərdarlıq (uyarı), minnətdar (könülborclu), ….

واري: بو فارسجا اكين توركجه ده كي قارشيليغي "-يمسي"، "-سي"، "-يمتيل"،.... دير.
buynuzvari (boynuzumsu), qalxanvari (qalxansı), yüngülvari (yüngül), üzükvari (üzükümsü),….

كش:
tərəfkeş (yanlı), zəhmətkеş (əməkçi), qayğıkeş (qayqılı),…..

باشقا فارسجا سون اكلر: آزربايجانجادا يوخاريدا سيرالانانلاردان باشقا، يئني كلمه ياپيملاريندا "-خور"، "-ده"، "-گاه"، "-پز"، "-نامه"، "-پرور"، "-پرست"، "-گر"، "گذار"، "بخش" ..... كيمي چوخ ساييدا فارسجا سٶز اك اولاراق- توركجه قارشيليقلاري وار ايكن- قوللانيلير:

aşpaz (aşçı), atəşpərəstlik (odatapan), cаdugərlik (büyücü), cavabdeh (sorumlu), düzəngah (ova), işgüzar, kargər (işçi), müftəxor (bələşçi), müraciətnamə (diləkçə), nəyşəxor (bağımlı), qənaətbəxş (inandırıcı), qonaqpərvər (qonaqsevər), tərəqqipərvər (ilərici), xaçpərəst (xaçlı)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

توركجه "جيق" يئرينه فارسجا "چا"ني ايشله تمك: آزربايجان گٶركول (ادبي) ديلينده فارسجا "چا" اكيندن گئنيش اٶلچوده يارارلانميشدير. ("چا" اكينين توركجه اولدوغو اٶنه سورولموشسه ده، چوخونلق اونون فارسجا كٶكه نلي اولدوغونا اينانير). اويسا (حالبوكي) بو اكين يئرينه راحاتليقلا توركجه "جيق" اكي قوللانيلابيله ر:

kitаbçа (kitabcıq)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

فارسجا-عربجه-توركجه هيبريدلر: بير سيرا دوروملاردا توركجه ميزده اٶزگون و گٶركلو قارشيليقلاري بولونماسينا رغمن، گره كسيز يئره آزربايجانجادا فارسجا-عربجه-توركجه قاريشيمي كلمه لر تٶره ديلميشدير. اٶرنه يين "دايانيشماdayanışma " آنلاميندا اولان "همرايليكhəmrəylik " (فارسجا هم+ عربجه راي+ توركجه –ليك)، "چوخ يٶنلوçoxyönlü " آنلاميندا "هرطرفليhərtərəfli " (فارسجا هر+ عربجه طرف+ توركجه –لي)، و "يوردسئوه رyurdsevər " آنلاميندا "وطنپرورليكvətənpərvərlik " (عربجه وطن+ فارسجا پرور+ توركجه –ليك)، اٶته ياندانÖtəyandan آنلاميندا اولان ديگر طرفدنdigər tərəfdən (فارسجا ديگر+ عربجه طرف+ توركجه دن)... بو يٶنته مله اوره تيلميشدير.

digərtərəfdən (ötə yandan), həmrəylik (dayanışma), hərtərəfli (çoxyönlü), radioqəbuledici (alıcı), vətən¬pər¬vər¬lik (yurdsevərlik)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

تمل سٶزجوكلر اوچون ايشله ديله ن فارسجا-روسجا كلمه لر: آزربايجان گٶركول (ادبي) و توغرالي (رسمي) ديلينده تمل سٶزجوكلر، فارسجا و روسجا حاكيمييتي آلتيندادير. اٶرنه يين آزربايجانجا آدلانديريلان قارما ديلده توركجه سي وار اولان ايلخي (حئيوان) آدلاريندان (آرسلانarslan يئرينه şer، قافلانqaflan يئرينه pələng، بارسbars يئرينهbəbir ، دوغانdoğan يئرينه شاهينşahin ،....)، بويالاردان ("قونورqonur " يئرينه "قهوه ايqəhvəyi "، "ايپگيلipgil " يئرينه "بنفشه ييbənövşəyi "، "آلal " يئرينه "چهراييçəhrayı "، ...)، گونلوك ياشامدا ان چوخ ايشله ديله ن كلمه لره دك ("ائوئتevet " يئرينه فارسجا "بليbəli "، "تانري قوروسون Tanrı qorusun" يئرينه "خوداحافيظxudahafiz ) هاميسي فارسجا، فارسجا-عربجه آزي (و يا) روسجادير.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

يئدديجه (هفته) گونلري، آي و بورج آدلاري: بٶلگه و خالقيميز آراسيندا چئشيتلي و كٶكلو تورك ييملري واردير. آنجاق باغيلسز (موستقيل) آزربايجان بودونجوندا ايشله ديله ن توغرالي ييم (رسمي تقويم)، بونلارلا ايلگيلي اولماييب، كولونييال و روس-خيريستييان كولتورونه عاييد بير ييمدير (تقويمدير). قوزئي آزربايجاندا روس-خيريستييان ييميني ايشله تمك و تورك ييملريني قوللانماماق؛ يئنيجيلليك، يوكسه كليك، ائوره نسه لليك و پان توركيسمله ساواشيم اولاراق سانيلير. آزربايجان بودونجو ييمينده بوتون آيلارين آدلاري روسجا و يئدديجه ايله باشقا بير سيرا اٶنه ملي گونلرين آدلاري دا فارسجا آزي (و يا) فارسجا-عربجه دير. بو ييم هر چئشيد اولوسال كيمليك، توركلوك ايزي و آزربايجانليليق بليرتيسيندن يوخسوندور. آزربايجان بودونجو بو آچيدان گونئي و ايران توركلويو اوچون اولگو و اٶرنه ك اولابيلمه ز و اورادا ايشله ك اولان كولونييال روس-خيريستييان ييمي، ايراندا خالقا تحميل ائديله ن كولونييال فارس-زردوشت ييمي كيمي، تورك خالقي و گونئي آزربايجان´ين ييمي اولماييب و اولماياجاقدير.

آشاغيدا توركجه يئدديجه (هفته) گونلري، آي، بورج و اون ايكي ايلخيلي تورك ييمي ايله آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) ايشله ديله ن بونلارين فارسجا-عربجه-روسجا قارما قارشيليقلاري وئريلميشدير:

يئدديجه گونلري: (باشگون-Başgün) bazaar ertəsi٬ (توزگون-Tozgün) çərşənbə axşamı٬ (اودگون-Odgün) çərşənbə٬ (اورتاگون-Ortagün) cümə axşamı٬ (يئيگون-Yeygün) cümə٬ (ائلگون-Elgün) şənbə٬ (آراگون-Aragün ) bazar

آي آدلاري: (اوجاق-Ocaq) yanvar، (بوز-Boz) fevral، (يئلين-Yelin) mart، (قيرآچان-Qıraçan) aprel، (كؤچ-Köç) may، (چيچك-Çiçək) iyun، (اوراق-Oraq) iyul، (بيچين-Biçin) avqust، (سيخمان-Sıxman) sentiyabr، (اكيم-Əkim) oktiyabr، (اولو سويوقUlusoyuq-) noyabr، (آراليق-Aralıq) dekabr.

دٶنه نجه آدلاري: يايYay (باهار، ايلك باهار)، يازYaz ، گوزGüz (پاييز، سون باهار)، قيشQış

بورج آدلاري (پارانتئز ايچينده كيلر عربجه، فارسجا و لاتينجا قارشيليقلاردير): قوچQoç (حمل-برهaries )، بوغاBoğa (ثور-گاوtaurus )، ايكيزلرİkizlər (جوزا-دوپيكرgemini )، يئنگئچYengeç (سرطان-خرچنگcancer )، آسلانAslan (اسد-شيرleo )، باشاقBaşaq (سنبله-خوشهvirgio )، اولگوÜlgü (ميزان-ترازوlibra )، چايانÇayan (عقرب-كژدمscorpio )، اوخچوOxçu (قوس-كمانsaggitarius )، اوغلاقOğlaq (جدي-بزغالهcapricorn )، قوواQova (دلو-دولaquarius )، باليقBalıq (حوت-ماهيpisces )

اون ايكيلي ايلخيلي تورك ييمي (پارانتئز ايچينده كيلر فارسجا و اينگيليزجه قارشيليقلاردير): سيچانSıçan (موش rat)، سيغيرSığır (گاونر ox)، بارسBars (يوزپلنگ tiger)، دووشانDovşan (خرگوش rabbit)، كلتهKəltə (مارمولك dragon)، ايلانİlan (مار snake)، يونتYunt (اسب horse)، قويونQoyun (گوسفند ram)، پيچينPiçin (ميمون monkey)، تويوقToyuq (مرغ خانگي rooster)، ايتİt (سگ dog)، دونوزDonuz (خوك pig)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

بايراملارين آدلاري: آزر بايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) بايراملارين آدلارينين بير چوخو فارسجا آزي (و يا) عربجه دير. بو سورون گونئيده ده ياشانماقدادير. اويسا بايراملارين آدلاري كسينليكله توركجه و توركجه ديل بيلگيسي قوراللارينا اويقون اولماليدير. بايرام آدلارينين توركجه سي وار اولماسا بيله، توركجه قارشيليقلارينين تٶره ديلمه سينه چابا گٶسته ريلمه ليدير: ارگه نه قون بايراميƏrgənəqon Bayramı (نوروز)، آداق بايراميAdaq Bayramı (عيد قربان)، اودگونو سوروOdgünü Sürü (چهارشنبه سوري)، اوروجلوق بايراميOrucluq Bayramı (عيد فطر)، گزي گونوGəzi Günü (سيزده بدر)، قيرخجاQırxca (چيلله)، دايانيشما گونو Dayanışma Günü (همرايليك گونو) .....

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ميللي اولمايان سوي آدلاري دوزگه سي (سيستئمي): گنه لليكله هر بير اولوسون سوي آدلاري دوزگه سينين (سيستئمينين) كٶكو، او اولوسون ديلي، بودون بيليمي (فولكلورو)، اٶته يي (تاريخي)، سٶيله نجه لري (اوسطوره لري) و كولتورونده اولوب، پيسيكولوژي، روحييات و اونا حاكيم اولان سيياسي و ده يه رلر دوزگه سيني يانسيتماقدادير. تورك خالقينين سوي آدلار دوزگه سي ده بو خالقين اٶز ديل و كولتورونه سايقي، سئوگي و وورقونلوغونون اورونو و قاليتيدير. بو دوزگه تورك ديلينين چوخ گئنيش اولان اولاناقلاريندان يارارلاناراق، اوزون بير اٶته كده يارانميش و تورك بودونونون (خالقينين) ياشاديغي بٶلگه، گله نك، اينانج و اولوسال دبلرينه اويقونلوق و اويوم ايچينده ده ييشيم و گليشيمه اوغراميشدير. آنجاق بو وارسيل سوي آدلاري دوزگه سي، قوزئي آزربايجاندا گئچه ن سون ايكي يوزايلده دوغال اولمايان ياپاي ندنلردن دولايي، تركجه اٶز تورك اولوسال اٶزه لليييني ايتيرميشدير. آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) سوي آدلاري دوزگه سينين (سيستئمينين) تورك اٶزه لليييني ايتيرمه سوره جي او دنلي گئنيشدير كي ديشاريدان باخان يانسيز بير گٶزله مجي و آراشديرماجينين، بورادا ياشايان خالقين سوي آدلارينا باخاراق، اونون اولوسال و تورك كيمليييني آنلاماسي مومكون دئييلدير.

آزربايجان بودونجوندا (جومهورييتينده) سوي آدلاري دوزگه سي كسينليكه ميللي اٶزه لليكلر و ده گٶركلولوكدن (ائستئتيزمدن) يوخسوندور. بو دوزگه ده (سيستئمده) سوي آدلاري، گنه لده بير فارسجا و يا عربجه كٶك كلمه يه روسجادان آلينميش –اوو-ov آزي (و يا) فارسجادان آلينميش –زاده اكي ارتيراراق الده ائديلير، اٶرنه يين: علييووƏliyev ، مردانووMərdanov ، عليزاده Əlizadə. ايشله ديله ن كٶك آدلارين موطلق چوخونلوغو دا توركجه يوخ، بلكه عربجه، فارسجا (حتتا پان ايرانيسمي چاغيريشديران بير سيرا آدلار اٶرنه يين داريوش، پرويز، زردوشت،..) و سون زامانلاردا روسجادير. تورك كيملييي آچيسيندان هر چئشيد ميلليليكدن يوخسون و ديل ايله گٶركلولوك (ائستئتيزم) باخيملاريندان يوخسول اولان بو ايلكه ل دوزگه (سيستئم)، كسينليكله گونئي آزربايجانداكي سوي آدلاري اوچون اٶرنه ك و اولگو اولماماليدير.