داغ داغولماز قوشاغي- قروه درجزين- رزن همدان - آزربايجان

داغ داغولماز قوشاغي- قروه درجزين- رزن همدان - آزربايجان


كيم , گؤزه ل رسم و روسومين داشونو بيردن آتار ؟
باها جينسي تله سيب آششاقو قيمه تده ساتار ؟
گتيريب تؤركي ديله آيرو دانوشماغي قاتار ؟

« داغ داغولماز ! »

کيتاب موشخخصاتي :
کيتاب آدي : داغ داغولماز
يايين ائوي : نشر قو ـ تهران ( بيرينجي چاپ ـ 1382 گونش ايلي )
صحيفه سايي : 80 صحيفه

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ

يادداشت ناشر
سي و چهار سال پيش يعني در سال 1347 در ماه شهريور ذوق ، احساس، ادب و طبع , هديه ‌اي دوباره از آفرينش دريافت. كودكي به حجم تخيل در آغوش تاريخ قنداق شد و در گهواره زمين آرام گرفت. نامش را "رضا" نهادند كه رضامند از زمين و زمان نيست. شايد مادرش آهنگ شعر را با زمزمه و لالايي به جان فرزندش ريخت و طفل دبستان روستاي زادگاهش "دهلق" [ روستای دهلق ( دَهْله ) از توابع بخش "قوروه" درجزين شهرستان "رزن" استان همدان است ] نمود . دوره راهنمايي را در آموزشگاه دكتر علي شريعتي قروه [ قروه درجزين] گذراند. در حين تحصيل دوره راهنمايي آتش به جان افتاد و درد به دوش . دردي به سنگيني كوه، به وسعت شعر و شعور، به قدمت انسان .
دوره دبيرستان با دبيرستان شهيد بهشتي قروه درجزين آغاز شد و به پايان نرسيد. اواسط سال با شركت در امتحان ورودي وارد دانشسراي مقدماتي سردرود ( دمق ) [ از توابع شهرستان رزن ] شد . بعد از طي دوره ، آموزگار مدارس روستاهاي شهرستان رزن شد . در طول خدمت جهت ادامه تحصيل از شهر همدان جواز دبيري را اخذ كرد . او هم اكنون دبير دبيرستانهاي منطقه قروه درجزين از توابع [ شهرستان رزن ] استان همدان است .
از "رضا كريمي" اشعار زيادي در نشريات به چاپ رسيده است. مجموعه حاضر منظومه بلند تُركي از اوست كه با عنوان "داغ داغولماز" تقديم هموطنان عزيز مي ‌گردد . توفيق ، نشاط و رضايت مدام او را آرزومنديم .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سخني در مورد منظومه " داغ داغولماز "
آوازهاي سرزمين مادري ام
( با تلخيص )

نوشته : جليل اکبري صحت

... اين نوشته بنا بود درباره اهميت اين كتاب [ منظومه "داغ داغولماز" ] نوشته شود ؛ درباره مفاهيم بومي ، گريز شاعر از بيان كلاسيك كلمات و روي آوردن به تلفظ محلي . در شهر ما ـ رزن ـ زبان تركي متاسفانه , "زبان سواد" نبوده و آثاري كه بر جاي مانده بسيار كم است ( اگر ناچيز نباشد ) , كه از همه آنها , شاعر در جاي خود نام برده است .
"رضا كريمي" معلمي است كه سادگي زبانش و رفتارش , گواه صادق صداقت زلال اوست و اين اثر براي من ـ و شايد همسالان من ـ كه به اجبار از ماواي خود كوچيده اند و هر روز ساعتها با رؤياي خويش در آن سرزمين قدم مي زنند ، شهد شيرين زيستن است .
اين اثر ستايشي عاشقانه از بومي است ، كه زندگي با تمام ظرفيتش در آن جريان داشته و كم و بيش اكنون نيز چنين است . اين اثر , آواز سوزناك شاعري است كه به همه سنگريزه هاي كوه روستاي "شاهنجرين"[ "چانگرين" ] پناه مي برد و مي گويد كه كوه ما تا وقتي فرزندان "درگزين" ( درجزين ) ، فرزندان همه آن روستاهايي كه صبح را با ديدن كوه "چانگرين" آغاز كرده اند , هرگز از بين نخواهد رفت , حتي اگر نام جعلي "سيمان هگمتان" را بر سنگريزه هاي آن ثبت كنند ! .
و چه زمانه بدي است وقتي كوهت را ذره ذره آب مي كنند ! و به نام ديگري مي فروشند و بر سينه دشت رزان خراش مي كشند و نگاه نمي كنند ؛ و اگر نگاه مي كنند , "نمي بينند" كه صاحبان اين اسطوره ها چه كساني بودند ! و برخوان چه مردمان نجيبي نشسته اند كه تكه ناني دارند ، سر سوزن ذوقي و صورتي سرخ ... .
****
دير شد . كمي بيشتر از حد معمول به طول انجاميد . انتشار مجموعه "داغ داغولماز" بيش از هر چيزي نيازمند عشق بود و اين ذره ذره شكل گرفت . شاعر , سروده بود اما كار كه فقط دست شاعر نيست . شاعر پيچيدگي هاي خاص خودش را ـ در ايران ـ دارد ؛ پيچيدگي هايي بيهوده كه گاهي به درد نوشتن هم نمي خورد ! .
اما اكنون تا آخرين نفست كه در درگزين به "تُركي" تكلم مي كند صداي شاعر را خواهد شنيد و شايد كسي چه مي داند كه در اين وانفساي جهاني سازي و سيطره بي قاعده جهاني سازي چه بر سر "زبان" ها خواهد آمد ! و آيا به جز كوهي كه خاكش را به توبره مي كشند ، كوه هاي ديگر ، نغمه اي از "آشيقي" دلخسته خواهد شنيد و كسي خواهد دانست جاي اين زمين ـ كه اگر سليقه اي باشد درختي سبز شده ـ كوهي بود !؟ آن وقت نسل بعد از ما به چه "زبان" سخن مي گويند و چه حروفي را مي شناسند ؟! ( امان از بيراهه هاي بي قاعده كه هي پيش روي خيال پرپر مي زنند و آن را به هر كورسويي مي برند ! ) .
و صداي شاعر تا دير وقت و تا سپيده دم و تا هر زمان كه زندگي رسم خوشايندي باشد ادامه خواهد داشت . از اولين كساني كه صداي شاعر را شنيدند و پاي شعرش نشستند ، اكنون هم نفس صالحان هستند . در قبرهاي آرام و گاه دور ، ياد كسي در ذهنم چرخي مي زند و بر قلم مي نشيند . با "رضا" كه حرف زدم گفت كه يادي به نيكي از او بكنم . اكنون مدتهاست كه نامش با خاطره ها عجين است ـ اگر خداي ناكرده بدي داشت گم شده و خوبي هايش خاطره شده است ـ : مرحوم "ناصر موسوي منش" با كوله باري از رنج و عشق به سرزمين مادري اش . او اين شانس را داشت كه اولين باشد و ديگر كسي صدايي از دور نشنيد كه براي ني لبك تنهايي , نواي غريبانه همسفري بخواند و او تنها رفت و در غربت آرام گرفت و من قبر ناديده اش را نشانه اي مي بينم ...

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ


« داغ داغولماز ! »

(1)
من و داغ و گئجه ني , درد , گرفتار ائله دي
اوچوموزده يوخودان قوزادو بيدار ائله دي
ديلده سينديردي سوكوتي , گؤزو آغلار ائله دي
دئدي : تكليکلري من ، سيزلره درمان ائله رم
سن و داغ و گئجه ني , آغرويا ميهمان ائله رم
(2)
اوره گيم تنگه گليب , گزمه گه باغ آختارورام
خيال آتون قووورام آغشاما ديلده ن ، سالورام
گئجه لر پنجره دن اولدوزو گؤيده سايورام
بو گئجه قسمتيميز زندگيدن سوُز سالاجاک
سحر اعلام ائلييه كيم اؤله جك , كيم قالاجاک
(3)
ايسته رم من بو داغون (1) قصه سين آغاز ائلييه م
بير قانات داغدان آلام , ديلله ره پرواز ائلييه م
قان اوره گلر سؤزوني , سن سؤوه ن آواز ائلييه م
داغدان ايكکي گؤز آلام ، داغ كيمين ايرانه باخام
اوجا يئرده ، دايانام مهدـ ی دليرانه باخام
(4)
اوول هئچ زاد يوخودو ، بير كلمه سؤز وارودو
بير كلام سؤزده خدايدو , وارا وارلوق دارودو
يوخ ائشدمه زدي ائشدمه گده قولاغدان خوارودو
او سؤز ايسته ردي موخاطب تاپا ، واردان دانوشا
وار و يوخدان ، يارادا ، ديل وئره ياردان دانوشا
(5)
چشمه قئينه ر يارولان يئردن آخار سؤز چالوشار
سووارار باغلارو اؤز قلبي سوسوزدان آلوشار
داغدا تك قالسا ، بودار دونيادا ، بيرگون يورولار
اورگينده ييغيلان سؤزلر الينده اويولار
داغ چئکه ن تَكْليگي داشلار چكه بيلمه ز يارولار
(6)
داغ دييه ر : بولبول ـ ي عشقيم گولو بيرگون گؤره جك
داخي او تك قالا بيلمه ز , قفسي سينديره جك
عشق اَلينده آخورو باغلو قفسلر سينه جك
زندگانلوغدا گرک بير زادا بيز عاشيق اولاخ
كاروان اولمويا بيردنْ گيده ، بيز يئرده قالاخ
(7)
سو سنون چشمه لريندن هايانا آخدو داغوم !
اؤلكه ميزده كيمي گؤردو ، كيمه چوخ باخدو داغوم !
گل منيم قلبيمه ، دونيا ايشي سولماخدو داغوم !
قوي گه نه چشمه لريندن ، سو آخا گول سو ايچه
اورگي تودقون اولان ، باغه گَلَه غونچا بيچه
(8)
او آخان سو بولوت اولدي اوجالوب گدْدي گؤيه
ياقوشون وئردي , عاشيقده ن سوز آلوب گدْدي گؤيه
دونيانو گزدي دولاندي دولانوب گدْدي گؤيه
گويْ بولوت ياقْدي يئره ياغماغو اؤرگه دْدي داغا
گؤزياشون ييغدي گتيردي بير اووُچ سپدي داغا
(9)
سو جوشان چشمه سَسينْدَه اوجا سَسْ دوشدو چؤله
ائله بير سَس كی گؤيون اؤرده گين انديردي گؤله
ديدي هممت ائله يون قويموياخ عاشيقلر اؤله
او سَسي يئر ائشيدَنْده اورگي ذوق ائله دي
اوجا آغاج يارادوب شادلوغونا شووق ائله دي
(10)
بيلميرم هانسوْ باخوْشدا اوْتو پروانه گؤره ر
ياندوْرار قوْل ـ قاناتيْن شوْعله ني مردانه گؤره ر
قوْيمساخ اوْتدا يانا بيزلري ديوانه گؤره ر
اوْ يانوْخ ديلده ن اگر چيْخسا اوْنون اوْتلو سؤزو
اوْت سالار دونيايا قوْيماز قوُرويا ايككي گؤزو
(11)
هانسو مكتب باشارار اوغلانو فرهاد ائله سون
اوره گين درده سالوب , عشق اؤوون آباد ائله سون
عشق الينده بوغولان ، پئيكري آزاد ائله سون
نه بيليم عاشيق ـ ي ديوانه نييه داغدا قالوب
بو كيمين عشقيدي فرهادي بيله درده سالوب
(12)
بيلميرم هانسو زباندا دايانوب سؤز دانوشام
اوت توتوب شؤعله چئکه م هانسو اوجاقدا يانوشام
هله ده يانقون اوره گلر گؤزونه ، من تانوشام
آي گؤروم يانقون اوره گلر ، اوره گيز شاد اولسون
شاد اولاندا اوره گيز , بيرده « رضا »(2) ياد اولسون
(13)
قوي فلك اوتلاسو من ، يانماقون اوستادي اولوم
"نمرود" اوت وورسو يانوم ، "ايبراهوم" اولادي اولوم
"موسا"نون اوتدا پيشيرميش ، ايسي ! فريادي اولوم
"آللاه"ون حق قاپوسوندا ديري قورباني منه م
يا "محمد" (ص) ديلي نين بير صَفه قورآني منه م
(14)
داغدان ايلهام آلالو ، داغ مني حئيران ائلييئب
گؤيو گؤيده ن گتيريب ، يئرلره ميهمان ائلييئب
بيسواد اينسانا اوخماخلوقو آسان ائلييئب
گؤيلر حققينده بشر يئککه بير ايحسان ائله دي
درد ـ ی بي درمان امانتلره درمان ائله دي
(15)
عظمت گؤز يارادار گؤرسنه خلقه تانونا
آزونان چوخ ، وارونان يوخ , دوشه بيرـ بير جانونا
هر كيم ايسته ر هامودان ، تئز گيده "آلله" يانونا
وارلوقون حقدن آلا ، حققي دويونجا تانويا
دييه "آلله" داخي بسدي ، مني آل اؤز يانونا
(16)
نه مه ، گؤردي داغ , اؤزون عيشقه گيريفتار ائله دي
داشو قووزاددو ، يئريندن اونو بيدار ائله دي
داشدا گئتدي جانوو ، ايرانا ايثار ائله دي
يئري وار اينسان اوتورسون ، اؤزونه فكر ائله سين
چوخ اوزاخ دوشمه سي حقده ن ، "خودا"نو ذيكر ائله سين
(17)
نه اولار داغ دانوشا حق و حقيقت بيلينه
وئرمويا كؤهنه يالان هر كيم حقيقت ديلينه
آروداخ بيز بو توزو ، بلكه حقيقت سيلينه
ايسته رم داغ جوشا ، "آلله" ، هامو ياندان دانوشا
"درگزين"دن(3) ، "همدان"دان ، "قاراقان"دان(4) دانوشا
(18)
من و داغ و گئجه بير درده ، گيريفتار اولدوق
اوچوموز بير دَفه باخدوق يارا بيمار اولدوق
سينديريب ديلده سوكوتي گؤزو آغلار اولدوق
هاموسو بير گئجه ده تكليگي درمان ائله ديك
آپاروب ديللر يميز ديلدارا قوربان ائله ديك
(19)
نه گليب باشيوه ، اي "داغ" اوره گين قان گؤروره م
داخي يوخدور رمقين ، جيسميوي بي جان گؤروره م
يارالانموش بدنين ، باخماقا نالان گؤروره م
او گئچه ن گونلري ، خاطرده باخوب ، ياد ائله ريك
گليب آرخاينا دوروب غملي ديلين شاد ائله ريك
(20)
سرنوشتي پوزولان ، ديلده قالان آدي داغوم
گؤرمگه ناز گؤزه ليم ، گزمه گه بير چَملي باغوم
دئ گؤروم هانسو بازاردان سنه من فورصت آلوم
دئ گئديم "يازقو يازان" خدمتينه عرض ائله ييم
ايليشيم دامنيني خوش قلمين قرض ائله ييم
(21)
او گچه ن گونله ريميز ، گچمييئب هئچ ، ديلده قالوب
آهو تك اوْده ياتوب دوزلاقو بير ياده سالوب
سولدا مشغول ائلييوب ، ساغ يولو بيزلردن آلوب
قورخورام دردي دييه م ديلده اؤرگله ر سارالا
اوت توتوب گول آلوشا ، گوللر و گولدان قارالا
(22)
هانسو گؤز ، گؤردو ، سني ، باخمادا چوخ بيلدي منه
چيخه ر افلاكه سسيم ، وقتي ديه ر ضربه سنه
توت اليمدن ، اوره گيم توتقون اولوب قانه گنه
بير گليم ال آپاروم ، قان اورگيندن سو ايچيم
قؤي ايتيلديم اوراغو آغشاماجك غوصصا بيچيم
(23)
هانسو غوصصا سنين او ، داش اوره گين قان ائله دی
گلدي اَل قويدو داش اوسته ، اونو شان ـ شان ائله دی
عاقبت داش اؤويده ييخدي و ويران ائله دی
بيز دييه رديك ، او داشوينان اؤويميز كندده سالاک
بلكه پيس حاديثه لردن ، باشاراك زينده قالاک
(24)
داخي موندان بويانا ، غملي چوپان ، بئش اوخوماز
ننه ميز اؤوده قالوب قيش جورابوندان توخوماز
خالانون اوُماج آشو ، ايچمگه اوچ گون سوووماز
گه نه قلبيمده قديم خاطيره لر ، زينده اولوب
بوغازوم بوغض ائلييوب ، آغلاماغا قلبي دولوب
(25)
بيرگون آغشام چاقو گئتديم چؤله ، بولبول اوخودو
باهارويدو , چؤل الينده آما بير گول يوخودو
بيلميرم من روزيگاردان ، يا او مندن توخودو
هئي مني چكدي دارا ، سؤكدي ازلدن توخودو
آخورو كسدي ايشين ، هئچ زاد ، الينده يوخودو
(26)
گؤي نييه گؤيده بيزي ساخلامادو ، سالدو يئره
اوجا يئردن بو سينيخ بختيميزي ، چالدو يئره
آي آمان بس نييه غوصصا هاموسو ، قالدو يئره
كيم بيزيم غوصصاموز ، آلله ! بيز اؤله نده يييه جك
بو بوغازدا ، بوغولان سؤزلري بير ـ بير دييه جك
(27)
گون باتاندا يورولار يئر ، ايياغ آسدا باقورار
دايانار داغ قاپوسوندا آيو ، گؤيده ن چاقورار
گلمه سه آي كومه گه ، گون چيخانايجه قاقورار
هاچاغايچه ك ، خودايا ، يئر گؤزونو تيكسي گؤيه
يئر يامان حالدا داخي ، قويما گه نه قلبي دؤيه
(28)
آي داغوم ! غوصصالويام ، سن مني آل اؤز يانويا
من ديييم , سن قولاق آس ، قانيمي قات اؤز قانويا
قاتوشوم سيمانويا قؤي داغولوم ايرانويا
قؤي غريب يئرده قالان قارداشو قارداش تانويا
آيرولوق قؤي گه نه بير يولداشو يولداش تانويا
(29)
اي مَنيم غوصصالو داغيم ، قؤي اؤزوم دردين آلوم
سؤز سالوم ، "هفت بابا"دان(5) عيرفانو بير ياده سالوم
دولانوم باشيوه پروانه كيمين ، ديلده قالوم
آز قالوب داغ كيمي من تكليگي ايحساس ائلييه م
ايليشم داش اتگيندن داشو حسساس ائلييه م
(30)
اي داغوم اومْما فلكدن ، فلكين رسمي بودور
بيرينين كاسه سي قاندور ، بيرينين جامي سودور
بيري دريايه ده گئدسه ، بير اياقدا قورودور
اي داغوم ! منده سنينجك بو فلكدن توتوره م
اؤز ـ اؤزومده ن قاچورام ، اؤز حودودومدا ايتيرم
(31)
دور داغوم آچ قوجاغون ، ايندي قوجاقلاشيب اؤله ک
روزگاردان دانوشاك عشقه بوياقلاشيب اؤله ک
بير باشا يوخلاموياخ ، بيزده اوياقلاشيب اؤله ک
عؤمروموز گئتدي آما معشوقا بيز چاتمادوك هئچ
دونيانو گزديك آما حئيف اونو بيز تاپمادوك هئچ
(32)
داش قاپون مين دَفه دؤگدوم ، بير اَل آچدي اوزومه
گؤز دويونجا گؤزليم ، گلدي گؤروکدي گؤزومه
سؤز قحطليك اولان ايل ، گؤي سوزو ياغدي سؤزومه
چوخدان ايسته ر اوره گيم ، بيرده او سؤزده ن دانوشام
اوت وورام سؤزلره ، سؤزلر اوجاقوندا يانوشام
(33)
"سه برادر"(6) آلوب اؤز اؤلکه ميزي آرخاسونا
نه گؤزه ل جيلوه وئروب "درگزين"ين حُوماسونا
"قوروه"(7) بازاري موزييندي "سوزه ن"(8) قالچاسونا
گتوروب خيردا اوشاخ قاري ننه ، "هاممارا"يا(9)
تيزدقرلانّورو گيزلينجه ويره ر آند خودايا
(34)
"درگزين" باغلارو ايستر خاناسو(10) آخسو گه نه
بند ـ ی فولادي سالانلار بولوتو شاخسو گه نه
توپراق آستوندا ياتانلار اوجالوب باخسو گه نه
گؤرسولر بندي سالان ايشلي جوانلار نَجولوب
قورويوب باغدا آغاجلار ، سارالوب داردا سولوب
(35)
كيم دورار "دَهْله لي حئيدر"(11) قاباقوندا دايانا
ختم ائده غائله‌ ني ، قوْيمويا دعوا اوزانا
بو نه سوزدور ، قورو اوْتلاشماغونا ياشدا يانا
"درگزين" حوماسونون "حئيدر"ي , قووت تاپاجاك
مردي نامردلر اليندن دالو گونده آلاجاك
(36)
ساغ اولا مرد كيشيلر سوفرالارو ، گَنگ آچولا
"چانگرين"(12) داغو كيمين سوفراسي بير رنگ آچولا
ياغا گؤيده ن يئره گول غونچاسو شش دَنگ آچولا
گَله "بوقراط" ـ ي حكيم , "بوقراطو"دان(13) گول آپارا
بلكه درمان تاپا درده ، مني دردده ن قوتارا

(37)
"درگزين" حوماسونون نَججه مين ايل تاريخي وار
عيرفان ايستكليسي بير "موللاحوسئين"(14) عاريفي وار
شئعر اليندن تاج آلان "فاني"(15) تكين شاعيري وار
اَل آپارسا قله مه تكدير "عوبئيد زاكاني"(16)
نه گؤزه ل باخمادا تصويره چكوب اينساني
(38)
"قاراقان" داغلارو سندن سوْرا چوْخ قان اوُتاجاق
او اوُزاقدان دايانوب بوْش يئريوه چوْخ باخاجاق
بو يالان دونيا اَلوْو سالدو , دؤشون اولدو اوجاق
اوجاقوينا يانان اوت آغ بولوتو ايسسيداجاخ
آغ بولوت گؤيده شاخوب ، داغ دؤشونه سَس سالاجاخ
(39)
هله ده "يددي بولاغ"دان(17) اليمي اوزمه ميشه م
آيرو دوشمه م من ائليمدن اوزاقا دؤزمه ميشه م
ديرتاشوب دونيا اَليندن اَليمي بوزمه ميشه م
آز قالوب "يددي بولاغ"دا شيرينيم ريشه وُورا
گئنه "فرهاد" تاپولا ، "بيسوتون"ا تيشه وُورا

(40)
ائل کؤچوب , يوردو قالوب ، من ائليمين كولباشويام
يئل الينده قوولان ، يئل قووانون قارداشويام
يوخ اوره گدن سو ايچه ن ايسته ميره م چوخ ياشويام
"اثيرالدين عوماني"(18) بيرده منه شئعر اوخويا
سؤز تاپا تورك ادبياتينه ، اؤرنگ توخويا
(41)
"شيخْ موقيم"(19) "درگزين"ين حوماسونو پَرپيلييئب
دولانوب هامو يئري هر يئره ساغلوق چيلييئب
قيدليگين خوش نفسينه ن باشونا كول اَلييئب
ناخوشام من , نه اولار بيرده گَله پَرپيلييه
اَل چئكه درديمه , بو قلبيمه ساغلوق چيلييه
(42)
آي ! "تيليم خان"(20) گَله داغدا سازونان سؤز دانوشا
ديل قاچا بَركينه هر ديل يئرينه گؤز دانوشا
قلبي كؤزلنديره آندان , قويا او كؤز دانوشا
دييه بيزده ن قاباق اينسانلارا , كيمده ن اوخودو
اوندا هَرزاد يوخودو ، آمما اوره گله ر خوشودو

(43)
سؤووره م كان ـ ي شوجاعت "حاجي ستتار"(21) تانونا
"علي چيت ساز"(22) دايانا اوت سالا دوشمن جانونا
دورا دوشمن قاباقوندا بويانا اؤز قانونا
صابادان هر شهيدين آدي گونوينه ن چيخه جك
گئجه لَر قامتيني گؤز قابوغوندا ييخه جك
(44)
قُوي "اوميدي"(23) كيمي سربازه باخا گؤز گؤوه نه
قهرمان اوغلومو دونيا تانويا سؤز گؤوه نه
"سردرود"(24) بير باخا اؤز توپراغونا يوز گؤوه نه
اي منيم قهرمانوم ، هرگون آدون ياد ائله رم
جومعه لر آغشامو گلله م روحووي شاد ائله رم
(45)
بير آقاچ قيرديم ، اونو يوندوم و هممج ائله ديم
قورخودان كنده گلنده يولومو كج ائله ديم
"غولام"ون هممجين اوتدوم ويرمه دي , لج ائله ديم
هممجيم باتمادو بير يول ديدي تئزدي ، هايانا ؟
من ديديم فرق ائله مز وور بويانا يا اويانا

(46)
يئغيله ك فيكر ائلييه ك بير ـ بيرينه سايلاموياك
آغ بولوتلار ياغاجاك ، يولدا ايياق ساخلاموياك
ايسته ره م داد ائلييه م غوربه ته بئل باغلاموياك
چوخ ديديم سؤوله ديگيم سؤزله ريمي ، توركي يازام
قورخورام آغشام اولا ، چؤلده قالام يولدان آزام
(47)
آغ بولوتلار يورولار ، داغ دؤشونه سالما سالار
داغ ديسه يئر يوخوموز غملي بولوت هاردا قالار
يالوارار ، داغ اته گينْنه ن ايليشه ر ، موهله ت آلار
داخي يوخ فورصه تيميز بيرده گئده ك كدْده(25) قالاك
دايانوب حسرتينه ن كنديميزي ياده سالاك
(48)
كيم يازوب آللوموزا زينديگيده ، زيندان اولاك
دوْل كيمين هانسو طانابدا اوزاناك ، اوردا دولاك
لااقل ساخلايون اَل ، فصل ـ ي خزان اولسو , سولاك
بو نه جور قايدادو كي فصل ـ ي باهار ، گول سارالا
اوت دوشه گول جانونا ، باغداكي گوللر قارالا

(49)
دَلي صيياد كيمي گؤردو ، تله سين قوردو بيزه
هر نه داش تابدو فلك ، جَهر ائله دي ووردو بيزه
دام ـ داشون قونشو كؤچوب ، کدده تاپوشدوردو بيزه
قونشو كؤچسه , اؤوي قالسا ، اونو پاي , بايقوش آلار
نه بيلير دام ـ داشو مردوم ، نه يامان گونده سالار
(50)
سنون آرخاينا چيخه ن گون گيديب "الونْد"ده باتار
يئرسالوب "مكکه يول" آسدوندا بابام , دامدا ياتار
كيم , گؤزه ل رسم و روسومين داشونو بيردن آتار
باها جينسي تله سيب آششاقو قيمه تده ساتار
گتيريب توركي ديله آيرو دانوشماغي قاتار
(51)
آز قالوب "بايرام" اولا ، کدده نومورتا بوياروخ
چوققوشوب سينسه نومورتا اياق اُوسده ، سوياروخ
مگه كَدلرده نومورتا اوينامادان دوياروخ
ننه بايراملوغوموز مجمعي لرده گتيري
نه قده ر طاملودو كندين او اگيرده ك فتيري


(52)
ايسترم بايرام اولاندا اؤزومه پالتار آلام
گر قضا قويسا گئده م بير گئجه "تئهران"دا قالام
چوخ غريب قالموشام آلله دايانار عرشه نالام
ايلدن ـ آيدان دولانوب بيزلري بير ياده سالون
سيز گلون لطف ائله يون ايککي گئجه بيزده قالون
(53)
ياي اولوب خوردا اوشاقلار ، گئنه چايدا چيمه جك
نجمه كؤينه كلري ايسلانسا ، سيخيب تئز گئيه جك
بير اتك آلما دريب چاي كيناريندا يييه جك
گتوروب آلما "شوند"دن(26) اولاغ اوسته ساتورو
او شيرين لهجه ، اوره گلرده محببت تاپورو
(54)
ياي اولوب كنديميزين بوغدالارو درمه ليدي
ايلده بيرگون "وارا"دان(27) ، سوت آقايا گلمه ليدي
يتيشيب آششاغو باغلار اوزومي سَرمه ليدي
يورولوب كند اوشاغو ، سوفره باشوندا يوخلار
يوخو گؤرسه , يوخودا هي دانوشار تومسوخلار

ــــــــــــــــــــــــــــــــ
(55)
اي خدا ! کتده اوشاقلار كتيلي پوردلاماسون
اوره گي دؤيسي ولي سير ـ سوموگون خوردلاماسون
غم چؤپو خوردا اوشاقلار اوره گين قوردلاماسون
هله چوخ تئزدي اوشاقلار دايانا غوصصا يئيه
بو ليباسدا او ليباسدور كي گره ك هامو گئيه
(56)
خلق كيمين , من نه اوشاغلوغدا اوشاغلوق ائله ديم
شانسومو چؤلده ايتيرديم , نه جوانلوق ائله ديم
بيلميره م , من فله كه هاردا يامانلوق ائله ديم
بير جوانلوق ايتيريب چؤلده دالويجا گزه ره م
تاپسام اؤز گؤوهه ريمي هر نه باشارسام بزه ره م
(57)
قوي گئنه كتْده اوشاغلار , چؤپونه ن مرره چكه
اوينويوب اؤز آداشوينان قفه سه خرره چكه
قويمويا شخته گله ، باغ ـ باغاتا ارره چكه
بير گلوب , ايكکي گلوب ، اوچ دفه ده اولسو سلام
سيزه قليان گتيريب ، بير قيْچيم اوسته دورارام

(58)
آي گئنه اويناماقا بير قيزيله پالچوخ اولا
پاققو ـ پاققو آچولوب دئققه نه پالچوقدا دولا
قولاق آس پاققوسونا ، سس دولاجاك اينچه يولا
اويناماقدان دويا بيلمه ز ، هله قوي اويناسو چوخ
او شيرين اوينامالاردان گؤروره م هئچ بيري يوخ
(59)
بير ميزان بئش دنه داشغمچي داشون كيمدن آلاخ؟
جيزمه ـ پوزما يادا دوشسه ، سؤزونو هاردا سالاخ؟
دئقه لين ، قيرقيره نين اويناماقون هاردا تاپاخ؟
يادو خئير اولسون اوشاغلوق قاييديب بيرده گله
ساخلوياك زينديگيده قويموياك او موفته گيده
(60)
بير گَلين كَتدَه اوشاغلوغلاريميز ياد ائلييه ك
چؤپ مينيب يولدا قاچاك ، گؤگلوموزي شاد ائلييه ك
قوش گؤتورساخ ليواغوندان ، قوشو آزاد ائلييه ك
قوشوموز قيشدا ـ سويوخدا کئزه له ر ، هاردا قالار؟
او سويوخدا کئزه له ن قوش ، اوشاغو فيكره سالار

(61)
گونلرين بير گونو دامدا اوتوموشدوك هاموموز
شام چاقو , آي قبه لينده ن , ايشيغيدي داموموز
خان باجو تعريف ائله ردی كي گئج اولدو شاموموز
بيلمه ديم من , نمه دوشدي يادونا شام يئمه دي
سورادا من خبر آلدوم ، منه بير سؤز دئمه دي
(62)
تاپارام بير نفر آلله ساغو ـ سولدان تانويا
سرنوشتلر يازولاندا ، آزو , بولدان تانويا
جووالا بوغدا دولاندا ، آجو , توخدان تانويا
سرنوشت سوسدو ، كوسوب يازغويازان يازماغونا
دايانوبدور عصايا غوصصا يئيه ر آزماغونا
(63)
گل گيده ک ""قارا قيه" "(28) كندينه بيز , آذر آيو
اوت سالاك يانسو اوجاقلار , پيشيره ك اوردا چايو
آتالار روحيني بير شاد ائلييه ک دونيا پايو
سوواروب چيخسا شوخوملار ، اونا قوربان كسه جك
دريسين تيكدوروب هرگون ، گئنه قيشده گئيه جك

(64)
آند اولا خان ننه نين تئز آغاران آغ ساچونا
آنامون ديلدن اؤپه ن مئهرـ ي محببت ماچونا
دايانوب عئشق قاپوسوندا دورارام تا آچونا
قاپون آچسا بير عؤمؤر عئشق اؤوونه يئر سالارام
اوره گيمده آنامو بير باشا من ساخلادارام
(65)
ننه جان ! گَل دوشه نيم ال ـ ايياغوندان من اؤپوم
يورغونام آچ قوجاغون , قؤي قوجاغوندان من اؤپوم
قاناتوي آچ باشوما ، قؤي قاناتوينان من اؤپوم
بير ساحات آل ديزين اوسته ، منه لاي ـ لاي دئگينه ن
هرنمه وار اوره گينده , هاموسون ساي دئگينه ن
(66)
بير بو دونيا , بير او دونيا , اتگينه ن دوتارام
آتما گؤزده ن مني , من دونيانو گؤزده ن آتارام
سورونوب خوردا اوشاغلار كيمي , گلله م چاتارام
آجو عؤمروم او شيرين , خوش گونوموينه ن ، قاتارام
گلمه گين ياده سالوب , خوش خييالوينان ياتارام

(67)
اؤلكه ميزده ن چوخ اوزاخ سالدو مني , چرخ ـ ي فلك
ائلده ن آيرو دوشه ن اولدوم ، گئنه قان اولدو اوره ك
يوللار اوسته دايانوب قاللوق اگه ر گلسه گؤره گ
تاقچادا عكسينه باخدوم ، بوگئجه تاب ائله ديم
او سينيخ عكسي گتيرديم , نه گوزه ل قاب ائله ديم
(68)
او گؤزه ل تويلارو تويلار سيياغوندا سؤوه ره م
دايانوب گؤز قاباغوندا , بگي دامدا گؤره رم
ساغ الينده نار , آتوب دوشسه چاي اوسته اؤوه رم
آغ آت اوستونده گيده ن ناز گؤزه له واردو سؤزوم
آز اوتان ، باخ يوخارو ، ناز گؤزوي گؤرسو گؤزوم
(69)
خوش او گونله ر كي اوره گلرده محببت چوخودو
قارنوموز كد چؤره گيندن گئجه ـ گوندوز توخودو
آتاموز سؤز دانوشاندا ، سؤزونه سؤز يوخودو
داخي بير كيم دولانوب بيزلري بير ياد ائله مه ز
ساز چالوب بئش اوخويوب ، قلبيميزي شاد ائله مه ز

(70)
گونوموز , قيش سويوغوندا ، بولوت آستا , چابالار
گاهدان آغزون اوزادوب ، چادسا بولوتدان پارالار
ديش چالوب توتسا بولوتلار بدنيندن ، يارالار
يارالانموش بولوتوم گؤيده دوروب ، آغلوياجاك
كيم چخيب , گؤيده بولوتلار ياراسون باغلوياجاك
(71)
باشووي دوت يوخارو , گؤر نه دومان دؤورون آلوب
بير سوروش سرچه له رين ، قول ـ قنه تين هاردا سالوب
باغ سولوب , بولبول ـ ي ديوانه گئنه داردا قالوب
كيم گزيب , باغدا ايته ن بولبولو داردا تاپاجاق
گول باغوندا , دلي بولبوللارا چارداق سالاجاق
(72)
من ديمه زديم سن اؤله ندن سورا سنسيز ياشويام
سرنوشتده ن قاچا بيلمم , قاچا بيلسه م ناشويام
گزديريب ترسه يانا ، كؤهنه دئييرمان(29) داشويام
عزيز آلله ! بو دئييرمان هاچاقايجه ك گزه جه ك
دولانوب بختيميزي ايكکي داش آستا ازه جه ك

(73)
آختاروب دام ـ داشوموز ، كنده گيده نده باخارام
مني ياددان چيخادان دوستلارو , كتده تاپارام
دانوشان يوخ دانوشام ، آز قالا سؤزده ن داشارام
دولانوب دار كوچه لرده ، قاپوموزدان گئچه رم
دانوشوب سؤز تاپا بيلسه م سؤزو سؤزده ن سئچه رم
(74)
سرنوشتي تاپا بيلمه م , او يامان تاپماجادور
روزگاره باتا بيلمه م , بويو داغدان اوجادور
دوزدو كي سيننيم اوشاغدور ، آما شانسوم قوجادور
"خسته قاسيم"(30) يورولاندا , سازونو من آلارام
سرگوذه شتيم اوخورام ، دونيانو من آغلادارام
(75)
حئيف اولا مرد كيشيلر ، کدلريميزده قوجالوب
گوج اولوبدور قوجالوق ، مرد كيشيلرده ن باج آلوب
اوجا آغاج ييخيليب , ايندي تيكانلار اوجالوب
سارالوب گون ، آدو باتموش قوجالوق گلدي گئنه
قارا بايقوش , قاراگون "قارقو"سونو(31) چالدي گئنه

(76)
"صيياد اوغلو" ، اوتوز آلتو گئجه سين داغدا قالار
دوشونوب : گزسه ـ دولانسا ، تارودان(32) ساغلوق آلار
"خان عمي" كورسو قولوندا دايانار , قارقو چالار
اوجالار قارقو سسي ، "خان ننه" ني فيكره سالار
ائشيگه گيدسه , گله ممه ز ، ياي و قيش اؤوده قالار
(77)
نه گؤزه ل قايدادو , يلدا گئجه سي قارپوز اولا
او نه قارپوز كي سويوخدان يارولا ، بوم ـ بوز اولا
اوخويان , بئش اوخويا ، سؤزلري ياقچو سؤز اولا
بوزلاموش قارپوزو ، هر كيم يئمه سه ، ياتموياجاك
بو سؤز آيديندي : اگر ياتسا , سحر تاپموياجاك
(78)
"خان ننه" بير ناغيلي ـ من اوشاغويدوم ـ اوخودو
دئدي : « اوغلوم قولاغ آس ! بير وارودو ، بير يوخودو »
گئنه دار اوسته اوتوردو ، اريشه ايش توخودو
من ديديم : « "خان ننه" ! بس ، كيم واروموش , كيم يوخوموش؟ »
سورا بيلديم : او زامان , وار , يوخوموش , يوخ , چوخوموش

(79)
قيش اولاندا , دايانوب گون قاباغوندا دوراروق
بيز بؤيوك چيلله ده ، قيرخ گون , گونو گوندن ساياروق
او "چاهار ـ چار"دا , "كوچوك قارداش"ـا چوخ يالواراروق
"اَهمن و بهمن"(33) اولاندا , قاپونو قار آلاجاق
بايرام آغزو ، قري ده ن ديلده يامان سؤز قالاجاق
(80)
قيليچين چكسه "قيليچ داغ"(34) , گئنه دوشمه ن قاچاجاق
مردي , نامردلر اَليندن قوتاروب , تئز آلاجاق
گون دوشوب کؤلگه دالويجا ، اونو ديلده ن سالاجاق
او "قيليچ داغ"دا گزه ن قيشده جوانلار ، ياشاسون !
دوست گؤزونده گؤروكه ن ، دوشمه نه بئل باغلاماسون
(81)
آز سوْووُر باشووه قار ! , قوي اوجا داغلار گؤروكه
ساغ يولون يوخ خطري ، قوي گئنه ساغلار گؤروكه
ده دومان گؤز قاباغون توتماسو , باغلار گؤروكه
نججه آيدور دومان آسدوندا قالوب ، خوش گونوموز
قدريني بيلليك اگر چيخسا ، چاتوب خوش گونوموز
(82)
خوش او گونلر ، كي اوره گده ن اورگه ، يول وارودور
سودوگوم يوللارو قاچماخدا ، نه قيچ ـ قول وارودور
قونشونو ياده سالان قونشوسو ، ساغ ـ سول وارودور
آيرولوق توپراغونو باشيميزه , كيم اله دي ؟
ياش بله كده او قاچان قيچلريميز ، كيم بله دي ؟
(83)
خيالو هر يئره گئتدي , اونو بير داننامادو
اون بئش ايل مكتبه گئتدي , اليفي آننامادو
خوروز آللاندو بولوتدان , دايانوب , باننامادو
خيالو گلسه بو يول ، غئيضه گليب , داننوياجاخ
فورصه ت اولسا , حواسون جمع ائلييوب , آننوياجاخ
(84)
او گله ن گونلريميز ده , بو گئچه ن گونلره , تاي !
گونده گؤيده دايانوب ، يوخ خبري قيشدي يا ياي !
هله ده اينسانا ,دونيا ساتورو غُصّانو ، پاي
هاچاقايچك بو يالان دونيا بيزي آللاداجاق؟
او قولاي جينسي ، يالان سؤز دانوشوب ، پاي ساتاجاق

(85)
اوره گين دلدي تمددون ، داغوموز آخ دئمه دی
دردي گيزلتدي اوره گده , دايانوب , غم يئمه دي
قضادان اينجيدي آمما دئمه دی كيم ـ كيمه دي
هله بوندان بويانا عئشق اوزو معنا تاپاجاق
ايستيقامت اوله بيلمه ز ، بيزه درس اؤرگه داجاق
(86) سودو
آز قالوب سؤدوگونه داغ چاتا , خاطيرجه م اولا
گله مردوم اؤوونه هر ديله بيرآججا دولا
تازادان ريشه وورا ,قويمويا او ريشه سولا
داغولار كَتلره داملاري ديو ارلاري سالار
(87)
روزگار هر نمه وئرسه , قاييديب تئز آلاجاق
آخورو توپراق ايچينده ، بشه ره يئر سالاجاق
كنديميز اربابونون قلعه لري , بوش قالاجاق
دونيانون رسم و روسومين اوخويان آللانماز
چوروموش اينچه طنابدا ، قويويا ساللانماز

(88)
آيرولوق اوتلادو , آلله ! ,كولوموز وئردي يئله
يئل اؤزو دوشدو نفه سدن , نوباتو وئردي سئله
سئل ديغيرلاتدو گتيردي، تازادان وئردي ائله
آيرولوق ! آز بيزي داشلا , قانا دوغرا چؤره گي !
رحم ائله بسدي ؛ يامان گونده , غريبلر اوره گي
(89)
گاهدان , آغشام , اوره گيم ايسته ر , او دونياني گؤره رم
روحي تنده ن چاقادام ، دونيادا عوقباني گؤره رم
دايانام حسره تيله ن سؤودوگوم اينساني گؤره رم
بلكه بيرگون باشارام هر گئده نه چاتموش اولام
توپراق آسدوندا ياتانلار يئرينه ياتموش اولام
(90)
آللاهيم ! آغرو قوتارماز اوره گيمده توكه نه
ساغ اولا دردي بوكولموش كوره گيمده توكه نه
كيمدي قويماز بو تيليد قان چؤره گيمده توكه نه
ايننيده ندن خييالوم يولدا قوجاخلار ديزيني
داغ دالويجا گئده ره م قويمارام ايتسي ايزيني

(91)
بير نفر يوخدور اوره گدن غم و غوصصاني آلا
توتا الده ن ، آپارا قالمالو يئرلرده سالا
باغا بير دامچو ياغوش ياغسا ، ماحالدور سارالا
گونده مين يول اؤلوروك ، غوصصاموز هئچ كس يئميري
داخي گؤيده ن يئره سس گلميري ، بير سؤز دئميري
(92)
ايشيميز هر گئجه ـ گوندوز ، بير عؤمور ، تيكراروموش
زينديگانلوق بوجورويموش ؟ بوجور اولسا باروموش !
واي حقيقت جانونا ! گؤرنه يئري چوخ داروموش !
"آدام" و "حووا"دا تيكراري عمه لدن يورولوب
ايكکي بوغدا يئمه ك اوسته , او بهشتده ن قوولوب
(93)
قوي گئنه دورنا گله ، گؤل اته گينده سريله
يارپوزوم روشد ئلييه چاي كيناريندا دريله
كيم قوووب بولبولو باغدان , او گره گ قئيته ريله
يا گره گ بولبول و شخته , پايوز اولسا , باروشا
يادا بولبول گئده , هر بير قوشا ، باغدا قاروشا

(94)
بير نفر يوخ سوروشاق : خوش گونوموز هاردا قالوب ؟
چيخمييوب گونده كي گون ، آي بو گئجه داردا قالوب
گول بويان تايدا سولوب , بولبول اويان تايدا قالوب
گول اؤلوب , بولبولو قويما اؤله ! فريادينه چات !
داردا قالموش آيوما رحم ائله ! سن دادينه چات !
(95)
عؤمورون بيلمه دي كيمسه آزودو يا چوخودو
تكليفي سايمادو چوخلار وارودو يا يوخودو
يوخلادو , ياتدو ، آماندور ! آجودو يا توخودو
خبر آل موشكيل آچاندان ! دئيه تكليف نمه دي
نييه بس سؤز باشارانلار ، بيزه بير سؤز دئمه دي ؟
(96)
اي داغوم ! سئل قاباغوندا دورانوم ، كيم اولاجاق ؟
يئل اسه نده اوجالوب يئل قووانوم ، كيم اولاجاق ؟
كارووان گئچسه ايراغدان , نيشانوم كيم اولاجاق ؟
قورخورام كارووانوم بوردا ايياغ ساخلامويا
آي گيده اؤوده ياتا , يولدا چيراغ ساخلامويا

(97)
داغ داغولماز ، بئيه قالدي يئرينه داغ سالونا
چوبان ايسته ر گئنه قوردلار گؤزونه آغ سالونا
قازولا چؤلده تيكانلار يئرينه باغ سالونا
"درگزين اوغلو"(35) صاباح هر بيري , بير داغ اولاجاق
دونيا واركن ، او داغوم سولموياجاخ ، ساغ اولاجاق
(98)
بير گول اولسا گئنه بولبول باغا قيته رمه ليدي
سول يولون عاقيبتي يوخ , ساغا قيته رمه ليدي
قاراگون باتسا سحرده ن آغا قيته رمه ليدي
كيم دييه ر بير گولونه ن دونيا باهار اولموياجاق
تيفاق اولسا تازادان گئچميش اوجاقلار ياناجاق
(99)
اي داغوم ! قوي اياغون گؤز ـ قاشوما ، اينجيمه ره م
مني قوربان ائله اؤز يولداشوما ، اينجيمه ره م
جانوم آل وئر او گله ن قارداشوما ، اينجيمه ره م
يارالو توپراغومون ياره سيني باغلاگونان
ديل آچوب , درديم اوره گده ن دئگينه ن , آغلاگونان

(100)
سنه لاييق سؤزوم اولسا ، دييه بيلسه م ، دييه ره م
كيشيليك بؤركو ياراشسا ، گئيه بيلسه م ، گئيه ره م
اؤز پايوم , قسمتيم اولسا ، يئيه بيلسه م ، يئيه رم
گؤره ن ايسته ر تانويا , من دئيه بيلمه م نمه يه م
گاه كوچوك بيلله م اؤزوم، گاه بئله بيلله م نمه يه م
(101)
او گله ن نسله سؤزوم وار ، دئ دئييم يا دئمييئم ؟
دالو گون غوصصاسون ، آلله ! دئ يئييم يا يئمييئم ؟
بيلميره م من نجور او نسلي خبردار ائلييئم ؟
گله جک نسلين ايشي ، ايندي مني فيكره سالوب
ائله بير فيكره سالوب كي جانومو داردا آلوب !
(102)
گله جک نسل , گره ک قويمويا ظاليم ياشويا
اوت وورا دونيايا , مردوم بير عؤمور كول داشويا
مرد گره ک ايختيارو ورمييه نامرد ناشويا
قورخورام ايش باشارانلار اَلي ايشده ن اوزوله
صف چكه گؤز قاباغوندا قاراگونلوك دوزوله

(103)
گله جک نسل مبادا بيزي بيرگون قينه يه
اوجا ديواري قويوب ، ديرماشا آلچاق چينه يه
گونه دال چؤنده ره قلبين سالا گونده گينه يه
گونه دال چؤنده ره نين حققيدي بير باش ييخيله
ايياق آستوندا قالا , ظولمه ت اَلينده سيخيله
(104)
تركه ميز ريشه ورووب يئرده , ماحالدور كي چيخه
داخي توفاندا باشارماز اونو بير يولدا ييخه
قيچچيميز باغلودو تاريخده , تمددوننو ميخه
گله جک نسل , گره ک قويمويا او ميخ سؤكوله
يا ايياق آسدا ايته ، اوستونه توپراق تؤكوله
(105)
عؤمروموز گئچدي آما هاموسو غوصصايدو داغوم !
غوصصا بو دونيادا عاشيقلره پاي پايدو داغوم !
عئشق اگر اولماسا دونيا عؤمورو زايدو داغوم !
گول عؤمور گئچدي ، جوانلوق قوشو پرواز ائله دي
ايسته ديم عاشيق اولام , ديلده منه ناز ائله دي
(106)
سنه تك داغ دئسه له , داغ سنه چوخ آزدو داغوم !
سنه لاييق , قلميم , مين دنه آد يازدو داغوم !
بيري دريادي كي دريا تك اؤزو رازدو داغوم !
بيري عاشيق , بيري معشوقدو ، بيري نازدو داغوم !
بؤيوك اينسانلارا داغ بير باشا دمسازدو داغوم !
(107)
بير سؤزوم وار اوره گيمده ، دئييره م هامو بيله
قويمايون ياخچولوق ايتسين ، آدي بير گلسي ديله
گره گ اينسان غم و غوصصا توزون ، اينساندا سيله
اصيل اينسان ، گزه ر اينسانلارو سخت گونده تاپا
سختليگي قويماز او اينسانلوقو اينساندا چاپا
(108)
چوخ سيزيللاتدي يانوخ قلبيمي دردين , وطنيم !
قوي يانوم داغ كيمي دردلر اوجاغوندا توكه نيم !
بير قريش يئر منه وئر كورلويوم اؤلسه م بده نيم
قوي سنين توپراغون اوسته « رَضا » شئعري اوخونا
سرگوذه شتين يازا آينده يه اؤرنه ك توخونا

ـــــــــــــــــــ
آلت يازيلار :
1- كوه سه برادران دهستان شاهنجرين [ "چانگرين" ] .
2- رضا : سراينده اين منظومه .
3- درگزين : [ نام ] منطقه وسيع [ تُرک نشين ] كه هم اكنون [ مشتمل بر ] شهرستان رزن و منطقه فامنين است [ بخش فامنين در حال حاضر جزو شهرستان همدان مي باشد ] .
4- قاراقان : رشته كوههاي خرقان [ قاراقان ] در شمال غربي استان همدان , بين زنجان , همدان و ساوه قرار دارد . دشت رزان كوههاي خرقان [ قاراقان ] هنگام غروب آفتاب , به سياهي آغشته به خون مي‌ ماند كه مردم محلي به آن "قاراقان" مي گويند .
5- هفت بابالار : هفت عارف منطقه سردرود (دمق) از جمله : بابانظر، باباخنجر، باباگورگور و ... كه محل تربيت سالكين و عرفا بوده است.
6- سه برادران : كوهي در شاهنجرين
7- قوروه: شهر قوروه درجزين از توابع رزن كه بازار داد و ستد محلي است .
8- سوزن : روستايي از توابع قوروه كه قاليچه معروف با شهرت جهاني دارد .
9- هاممارا : محلي در شهر قوروه كه به اعتقاد مردم به انسان مريض شفا مي داده است و مردم عوام بچه هاي خود را در اين محل قل مي داده اند به نيت شفا ! .
10- خاناسو : سدي براي آبياري در رستاي "شوند" که آثار آن باقي است .
11- "دَهْله لي حئيدر" : جوانمردي شجاع و مشهور در منطقه ، طرفدار حق و عدالت ؛ اين شخص ساكن روستاي دهلق [ دَهْله ـ از توابع شهرستان رزن ] بوده است .
12- "چانگرين" : نام ديگر روستاي "شاهنجرين" .
13- "بوقراطو" : كوه معروف "بوقراطو" كه گويند بقراط حكيم به دليل گل و گياه زيادش به اين كوه سفر كرده و از گياهان دارويي آن استفاده كرده است . اين كوه هم اكنون نيز محل رجوع دانشجويان و مردم نقاط ديگر كشورمان مي باشد. اين كوه در بخش "سردرود" (دمق )[ شهرستان رزن ] واقع شده است .
14- "موللاحوسئين" : "ملاحسينقلي شوندي درجزينی همداني" عارف نامدار .
15- "فاني" : "نصرالله خان اصلاني" ملقب به "فاني" شاعر خوشزبان از حومه شهرستان رزن .
16- "عوبئيد زاكاني" : شاعر طناز فارسي سرا كه گويند از اهالي روستاي "زاكان" بوده است .
17- "يددي بولاغ" : هفت عدد چشمه واقع در "ملاجرد" ( ملاگرد ) شهر "قوروه" .
18- "اثيرالدين عوماني" : شاعر معروف قرن هفت و هشت هجري , اهل روستاي "عُمّان" [ از توابع شهرستان رزن ] .
19- "شيخْ موقيم" : "شيخْ مقيم" روحاني عارف روستاي "فارسجين" كه نفسي گرم داشته و مراد مردم بوده است .
20- "تيليم خان" : شاعر و عاشق ترك زبان اهل روستاي "مراغه" ( مره غئي ) "ساوه" كه اشعار او به زبان تركي مشهور است . از او اشعاري به عربي ، فارسي و روسي نيز به جاي مانده است . مجموعه اشعار او توسط مرحوم زنده ياد "علي كمالي" گردآوري گرديد كه شامل عاشقانه ها ، مدايح و ... مي باشد كه متاسفانه با فوت مرحوم "كمالي" مجموعه آماده تنظيم خان مسكوت ماند . كنگره اي هم با شركت اديبان و سخن شناسان در روستاي زادگاه اش به سال 1372 هجري شمسي برگزار گرديد .
21- "حاجی ستتار" : "حاج ستار ابراهيمي" فرمانده گردان حضرت علي اصغر (ع) شهرستان رزن جمعي لشكر 32 انصار الحسين در زمان جنگ ؛ اين شهيد , اهل روستاي "قاييش" بخش "سردرود" شهرستان "رزن" بود .
22- "علي چيت ساز" : فرمانده اطلاعات عمليات سپاه همدان .
23- "اوميدي" : "اوميدي عابد" , سرباز فداكار اهل روستاي "بابانظر" بخش "سردرود" شهرستان "رزن" كه افسران نظامي زمان طاغوت را به رگبار گلوله بسته بود .
24- "سردرود" : يكي از "بخش" هاي شهرستان "رزن" .
25- کدده : "كَنْد" در زبان تركي به معناي "روستا" و "ده" است . کدده ( = کندده ) .
26- "شوند" : روستايي است سرسبز از توابع بخش "قوروه" درجزين شهرستان "رزن" [ زادگاه عارف کبير الهي و حکيم صمداني" آيت الله العظمی آخوند ملا حسينقلي شوندي درجزيني " ] .
27- در سالهاي نه چندان دور ، در شهرستانها و مناطق ترک نشين استان همدان از جمله شهرستان رزن , بهار ( باهار ) , کبودراهنگ ( کوره نگ ) و ... , بعضي خانواده ها دام ( گاو ، گوسفند و ... ) محدودي داشتند و شير دامهاشان ، براي بدست آوردن فرآورده هاي دامي مثل ماست ، كره ، روغن و ... كفاف نمي كرد ؛ از همين رو هر چند خانواده با توافق با يكديگر , شير دامهايشان را هر روز به يك خانواده عضو گروه مي دادند ؛ مثلاً اگر هفت خانواده با هم قرار مي گذاشتند ، هر روز يك خانواده از گروه ، به نوبت ، شير شش خانواده‏ي ديگر را دريافت مي‏كرد و به اين نهاد زيبا و سنتي تعاوني , "وارا‏داشلوق" / varadaşloğ يا "وَرَه‏داشلوق" / vərədaşloğ " يا "وارَه اوْلماق" / Varə Olmaq " مي‏گفتند .
در شهرستان " ساوه " نيز اين گونه همياري مرسوم بوده و به هر يك از اعضاء تعاوني " واراداش" / varadaş‏ " گفته مي‏شد . ( نگاه كنيد به كتاب : " فرهنگ مردم كوهپايه‏ي ساوه " نوشته‏ي : عبدالله سالاري ، ناشر : سازمان ميراث فرهنگي كشور ، چاپ اول – 1379 ، صفحه 130 ) .
28- "قارا قيه" : به ترکي ادبي "قارا قايا"[صخره سياه] , روستايي است از توابع بخش "قوروه درجزين" شهرستان "رزن" . پس از برداشت محصول كشاورزي , مردم روستاهاي "قارا قيه" ، "سونغور اووا" و "گوروسون" (جاروسجين) به شكرانه محصول خوب ، مراسم قرباني ، با حضور همه مردم برپا مي كنند و ساكنان روستاهاي همجوار به شكرانه نعمت خداوندي ، مهمان خوان گسترده آنان مي شوند . اين مراسم اواخر آذر يا اول آبان با اعلام ريش سفيدان برگزار مي گردد .
29- کؤهنه دئييرمان [ آسياب قديمي ] : آسياب هاي قديمي ولايت "درگزين" , آبي بوده اند . هر روستايي اگر آسيابي داشت , هم نيازش برآورده مي شد و هم مايه فخر بود . هر چند اكنون سالهاست از گردش بسيار قديمي و خستگي ناپذير آسيابهاي آبي , نقلي مانده است كه فقط به ايهام زندگي در دايره بسته امروزين ، در كلام , به شاعران ياري مي رساند .
30- "خسته قاسيم" : شاعر و عاشق تُرك ، شبهاي دراز و تار روستائيان , به نقل شيرين آشيق و نواي چؤگور , كوتاه و به روشني , پيوند مي خورد . "خسته قاسيم" روايتي سوزناك تر از "اصلي ـ كرم" داشته و بر دل جوانانِ نگاه به ما دوخته و پيرانِ عمر رسيده بر لب بام , چون نواي دلنشين بهشتي مي نشسته است .
31- "قارقو" : نِي آهني . نواي محزون تر از چؤگور (كه ساز شنيدن گروهي بود)"قارقو" , روزهاي دراز بيابان چوپانان را , با نواي خود , به شب وصله مي زد . غم تنهايي عاشقانه با اين ساز , همساز بوده است.
32- تارو : خُدا
33- اهمن و بهمن : در اعتقاد مردم ، اهمن و بهمن , دهه دوم اسفند ماه است كه زمستان , آخرين برفها و سرماي سوزناكش را عرضه مي نمايد , غافل از اينكه عمرش رو به پايان است .
34- قليچ داغ : يكي از سه برادران كه در اصل به شكل شمشير در فرهنگ مردم بومي اطراف كوه معروف شده است .
35- درگزين اوغلو : اشاره به "درگزين" قديم كه شامل چهار بخش فعلي شهرستان "رزن" شامل : "بخش مركزي" , "قوروه" ، "سردرود" و "فامنين [پامبولي] " بوده است كه فرزندان غيور و سخت كوشي را در دامن خود پرورانده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــ
ــــــــــــ