نادير شاه‌ افشار دؤورونده‌ تورك‌ ديل‌، ادبييات‌ و كولتورونه‌ بير باخيش‌


توحيد ملك‌زاده‌ ديلمقاني‌

اينديكي‌ خوراسان‌ افشارلاريندان‌ اوْلان‌ و بؤيوك‌ اراضي‌ ضبط‌ ائد‌ن ‌مودريك‌ ناديرشاه‌ اوْلدوقجا تورك‌ ميللي‌ شوعورونا ماليك‌ ايميش‌. او موقتدير افشار ائلي‌نين قيرق‌لي/قيرخ‌لي‌ طايفاسيندان‌ اوْلموش ‌(1)٬ بو كولتورلو ائل‌ قوجاغيندا بسله نميش٬ اوْ توكه نمز ميللي‌ تورك ‌مدنييتيند‌ن‌ اوْلدوقجا يارارلانميشدير. آتاسي‌ ايمام‌ قولو‌بيگ٬ افشار طايفالاريندان‌ بيرينين‌ باشچيسي‌ اوْلاراق‌ (2) ميللي‌ شوعورلو آدام ‌ايميش.‌ بو شوعورا گؤره‌ ايميش ‌كي‌ اوشاقلارينين‌ آديني‌ "بيگ تاش‌" و "بابير" قوْيموشدور. (3)

چاغداش‌ عصيرده‌ بيلگينلر صفوي‌ حؤكومتيني‌ ميللي‌ تورك‌حؤكومتي‌ كيمي‌ قيمت‌له‌ييرلر. چونكو‌ بو حؤكومت‌ هر طرفلي‌ تورك‌ مدنييتينه‌ اويارلي‌ اوْلموشدور. تورك‌ ديلي‌ قوْشون‌ و ساراي‌ ديلي ‌اوْلوب‌، سيياحلارا گؤره‌ اوْ زامان‌ فيرانسيز ديلي‌ كيمي‌ قيمت‌له‌نه رميش‌. ساراي‌ فرمانلاري‌ تورك‌ ديلينده‌ وئريلسه‌ ده‌ آنجاق‌ بعضيلري ‌"تاجيك‌" مونشيلر، بيتيكچيلري‌ طرفيند‌ن‌ فارسجا (دري‌) يازيلارميش‌. صفوي‌ شاهلاري‌ ايسه‌ تورك‌ ديليني‌ گئنيشله نديرمك ‌اوچون‌ تورك‌ شاعيرلريني‌ حيمايه‌ ائديرديلر.

نادير شـاه‌

اليميزده‌ اولان‌ قايناقلارا گؤره‌ اينديكي‌ ايرانا حؤكوم‌ سوره‌ن‌ افشار توركلري ‌ده‌٬ هم‌ صفوي‌ حؤكومتي‌ سيستئمينه‌ اويوب٬‌ هم ‌ده‌ امير عليشير نوايي´‌نين‌ قوردوغو "جاغاتاي‌" مكتبينه‌ ماراق‌ گؤسته رميش‌لر. بو ايكي‌ تؤكه نمز بولاقدان‌ ايچيب‌ فايدالانان‌ نادير شاه‌ تورك‌ ديلينه‌ يالنيز دانيشيق‌ ديلي‌ يوخ٬‌ بلكه‌ يازي‌-پوْزو ديلي‌ كيمي‌ ديه ر وئرميشدير. اؤرنك ‌اوْلاراق‌ نادير شاه´ين‌ مونشىسي‌ بؤيوك‌ توركولوق‌ ميرزا مئهدي‌خان‌ استرآبادي‌ (اؤلوم‌ 1161 ه.قּ‌د‌ن‌ سونرا) يازديغي‌ "مباني‌ اللغة" آدلي‌ كيتابيندا توركجه‌نين‌ گيرامئريني‌ آچيقجا ايضاح‌ ائتميش. ‌آيري‌ بير ديه رلي‌ كيتابي‌ "سنگلاخ‌"دا ايسه‌ توركجه‌ فارسجا سؤزلوك‌ ترتيب‌ ائتميش‌ و نادير شاه´ا سونموشدور. بو كيتابين‌ د‌يه ريني‌ فارسلارين‌ «برهان‌ قاطع‌» كيمي‌ قيمت‌له‌يه نلر بو كيتابلارا سؤزلرين‌ داها آچيقلانماسي‌ اوچون‌ امير عليشير نوايي´‌دن‌ شئعرلر گتيرمه‌ييني‌ قئيد ائتميشلر.(4)

افشار اوردوسو ايسه‌ تورك‌ سيستئملي‌ اوردو كيمي‌ هؤرولموش‌، اساسن قوشون‌ تورك ‌سركرده‌لريند‌ن‌ اوْلموش‌، تات-تاجيك‌ ايسه‌ توركجه‌دن‌ قوللانارميشلار. قايناقلارا اساسن او دؤورده‌ اوردو فرمانلاري‌ توركجه‌ سؤيله نه رميش٬‌ قوْشون‌ يوروش‌ زاماني‌ "سورون‌ - سورون" (5)٬ دوشمان‌ ايسه‌ قاچاندا "قاچ‌ - قاچ‌" و "نئيله‌ييم‌، نئيله‌مه ييم‌" سؤيله رميش ‌(6). افشار اوردوسو عسگرلرينه‌ ايسه‌ "باش‌دان‌ گئچه ن‌" (7) دئيه‌رميش. بو سؤز اينديكي‌ ايران‌ اوردوسوندا "سرباز" سؤزونه‌ ترجومه‌ اوْلوبدور.

نادير شاه´ين‌ توركلوك‌ شوعورو‌

نادير شاه‌ اصالتلي‌ بير تورك‌ سولطاني ‌كيمي‌ اؤز كيملييينه‌ گووه‌نيب‌ بوتون‌ تورك ‌دبلرينه‌ تعههودلو اوْلموشدور. او آذربايجان‌ تاريخينده‌ تايي‌ چوخ‌ آز اوْلان‌ عوموم‌ تورك‌ قورولتاييني ‌قورموش‌٬ اؤز حؤكومتينه‌ خالقدان‌ سس‌ آلميش‌دير. او بو قورولتايدا اؤزونو تورك‌ سوْيلو بيله‌ره‌ك‌(8) گووه‌نميش‌دير. نادير شاه´ين‌ فيكريني‌ دويان‌ اؤلكه‌ قونشولاري‌ دا اوْنو "تورك‌ سولطان‌لارينين‌ بؤيويو" آدلاميشلار.(9)

موُغان‌ قورولتاييندا ايسه‌ عوموم‌ خالق‌ ديلي‌ توركجه‌ اوْلموشدور. بو قورولتايدا اوْلانلارين ‌بيريسي‌ "آبراهام‌ گاتوغي‌ كوس"‌ نادير شاه´لا گؤروشونو تام‌ ديققت‌له‌ ثبت‌ ائتميشدير. او نادير شاه´لا توركجه‌ قونوشموشدور. گاتوغي‌ كوس´ون‌ يازديغينا اساسن "نادير مني‌ گؤرجه‌ك‌ سئوينيب‌ دئدي‌: خوش‌ گلميسن‌ خليفه‌، ياخچي‌سان‌، چاق‌ سان‌، يولدا آزار چكميش‌سن‌، ايشدان‌ - زاددان‌، چوخ ‌بي‌اختيار كيشي‌سن‌، چوخدا‌ن‌ گلميسن‌؟"(10) سوْنرا ناديرشاه‌ دربار باخانينا توركجه‌ تاپشيريق‌لار تاپشريب‌ دئدي‌: "خليفه‌ ياخچي‌ اوْتاق‌ وئر٬‌ ياخچي‌ گؤزه ت‌، بير ياخچي‌ خوجه‌ كيشي‌دور"(11). بللىدير نادير شاه´ين‌ سؤيله‌ ديكلري‌ چوخ‌ اوْلموش‌ آنجاق‌ خليفه‌نين‌ حصوروندان‌ يالنيز نئچه‌ جمله‌ بو اولو تورك‌ سولطانيندان‌ قالميشدير.

نادير شاه‌ دؤورونده‌ فارس‌ ديلينده‌ ايشله ك‌ اوْلان‌ توركجه‌ سؤزلر:

صفوي‌ دؤورو كيمي‌، افشار دؤورو ايسه‌ فارس‌ ديلينه‌ بؤيوك‌ ائتگيلر بوراخميشدير. دئمك ‌شخص‌ آدلاري٬‌ اوردو سؤزلري‌، معيشت‌ سؤزلري‌ و ساييره‌ تورك‌ كولتوروندن‌ فارس‌ يازقيلارينا كئچميشدير:

بي‌باش‌، خاقان‌، ايلغار، قيزيل‌باش‌، يئني‌ چئري‌ آقاسي‌، منجوق‌، قويمه‌، بهادور٬ سنور (سينير، مرز)، گنج‌ اوغلان‌، ارگنجي‌، كاواك‌، اوجاق‌، قيزغان‌، ساق‌ - سوْل‌، آرخاليق‌، اولكه٬‌ بوستو، توپوز، ديلماج‌، ساريق‌ (ساغري‌)، صف‌ پوْزان‌، قره‌باغي‌ (بير نوع‌ چكمه‌)، قلبير٬ قره‌ بوُقرا (ايشكنجه‌ آلتي‌)، قميز، قين‌، قيزيل‌ آلا، معركه‌ گؤزه‌ن‌ (بير نوع‌ اسلحه‌)، موشك‌ سوزه‌ن‌ (بير جوره‌ اسلحه‌)، نارين‌ قلعه‌، آتاليق‌، آغور، اوغور، آق‌ سقّال‌، ايشيك‌ آقاسي‌، اويماقات‌، ايناق‌، بيلگر بيگي‌، بيلاكات‌ (تحفه‌لر)، ساخلو، سيقيناق‌، سورسات‌، قوريلتاي‌، اردو، قره‌ سوزان‌، قراول‌، قلعه‌، قورچي‌، قور، قوش‌ بيگي‌، قوشچي‌، قول‌لر آغاسي‌، كرنش‌، كشيك‌چي‌، گؤزچي‌، نسقچي‌، تمورقاپي‌ (دربند)، شاباشاق‌، اون‌ باشي‌، يوزباشي‌، مين‌ باشي‌، قوللوقچي‌، گمي‌، چؤل‌، سولان‌، يئري‌ها يئري‌، تيل‌ و س‌.

شخص‌ آدلاري‌:

توپوزان‌، قورت‌، بيگتاش‌، بابير، آق‌ سولقور، آيدين‌، آتاي‌ خان‌، ارتوق‌ ايناق‌، اردوغدي‌ بيگ‌، ارقانون‌ جي‌، آسلان‌ خان‌، اوغوزلوخان‌، آلب‌ ارسلان‌، آلاهوئردي‌، اولوغ‌ بيگ‌، انوش‌ تيگين‌، قاآن‌، بالته‌ بيگ‌، بلكاتيگين‌، بوداق‌ بيگ‌، بايرام‌، طرخان‌، تورسون‌ خان‌، توقتميش‌ خان‌، تيمور، قره‌ قيتاق‌، داش‌ تمور، داور اوْغلان‌، ساروخان‌، سرماق‌ بيگ‌، سلجوق‌، سوره‌ بيگ‌، لاچين‌، آق‌بانو (روس‌ ايمپاراتوريسي‌، كاترين´ه‌ ناديرشاه‌ طرفيندن‌ وئريله ن‌ آد (12))، جيغال‌ اوغلي٬‌ يولدوزخان‌، اوغورلوخان‌ (هر ايكي‌سي‌ ناديرشاه´ين‌ نوه‌لري‌).

نادير شاه´ين‌ توركجه‌ نى يازي‌ ديلي‌ ائتمه‌ سياستي‌

نادير شاه‌ كئچميش‌ تورك‌ سولطان‌لارينين‌ ترسينه‌ توركجه‌ني‌ دانيشيق‌ ديليند‌ن‌ چيخاريب‌ يازي ‌ديلي‌ ائتميشدير. او توركجه‌ني‌ د‌يه رله نديرمك‌ اوچون‌ آتا باباسي‌ مولكو‌ اوْلان‌ كلات‌ قالاسينين ‌گيريش‌ يئرينده‌ توركجه‌ بير كتيبه‌ قازديرميشدير. بو آبيده‌ هله ‌ده‌ خوراسان´ين‌ درّه‌ گز شهرينن‌ كلاتيندا دورور. 24 بندد‌ن‌ عيبارت‌ اوْلان‌ بو شئعرلر بؤيوك‌ بير قايانين‌ 15 لييينده‌ قازديريلميشدير. خوش‌ خط‌له‌ عرب‌ اليفباسي‌ ايله‌ قازان‌ اوستانين‌ آدي‌ بللي‌ اوْلماسا دا٬ شئعرلرين‌ سؤيله‌يه ني‌ آبيده‌نين‌ آلتيندا قازيلميشدير. او دا افشارلاردان‌ اوْلان‌ گول‌ بون ‌افشار´دير. (13) اوْنون‌ حاققيندا معلوماتيميز آزدير٬ آنجاق‌ بيليريك‌ نادير شاه‌ ساراييندا اؤنه ملي‌ يئري ‌واريميش‌. ايسلامدان‌ سوْنرا تورك‌ تاريخينده‌ هله ‌تايي‌ آز اوْلان‌ بو كتيبه‌ 57/1155 نجي‌ ايللرده ‌قازيلميشدير. ايندي‌ ايسه‌ بو شئعرلر:

نادير داش يازيتى- كتيبه نادرى
بسم الله الرحمن الرحيم و هو الاعلي

ايبتيدا حمد-ى خودا-يى‌ احد-و فرد-ى قديم – İbtida həmd-i Xudâ-yi əhəd-u fərd-u qədim
‌قادير-ى لم‌ يزل-و عاليم-و دانا-و حكيم‌- Qâdir-i ləm yəzəl-u âlim-u dâna-vu həkim
او كي‌ بو كون‌-و مكاني‌ ياراديب‌ قودرتدن-O ki bu kun-u məkanı yaradıb qudrətdən
‌او كي‌ بو بحر-و بري‌ خلق‌ ائديب‌ شووكتدن‌-O ki bu bəhr-u bəri xəlq edib şövkətdən
ايكي‌ عالمده‌ اودور بنده‌لره‌ ياور-و يار-İki âləmdə odur bəndələrə yâvər-u yar
حيكمتيند‌ن‌ گؤرونور بنده‌لره‌ هر آثار-Hikmətindən görünür bəndələrə hər âsar
خلق-ى‌ عالم ‌هامي‌ مؤحتاجدير او درگاهه-Xəlq-i âləm hamı möhtâcdır o dərgâhə
‌او ووروب‌ نور-و مينا٬ كؤوكب-ى‌ مئهر-و ماهه- ‌O vurub nur-u mina, kövkəb-i mehr-u mâhə
حمد-ى حقد‌ن‌ سورا‌ اولدو‌ قلميم‌ نور افشان-Həmd-i Həqdən sora oldu qələmim nurəfşan
‌"بثنا گستري‌ ختم‌ رسل٬‌ فخر جهان‌"-Be səna gostəri-ye xətm-e rosol, fəxr-e cahan" “
نبي-يى‌ هاشيمي-و احمد-و محمود صيفات- ‌Nəbi-yi Hâşimi-yo Əhməd-o Məhmud sifât
كيم‌ خودادا‌ن‌ اولا‌ داييم "عليه‌ سلام‌ و صلوات"‌-Kim Xudâdan ola dâyim "əleyhə səlam o sələvat"
آل-و اصحابينا‌ هم‌ رحمت-ى‌ بئسيار اوْلا‌ ‌-Âl-u əshabına həm rəhmət-i besyâr ola
اولا حق‌ ياوري‌ هر كيم‌ اوْلارا‌ يار اوْلا-Ola Həq yâvəri hər kim olara yâr ola
حمد-ى نئعمت -ىحقد‌ن‌ سورا٬‌ با صيدق-ى‌ زبان-Həmd-i ne'mət-i Həqdən sora "bâ sidq-i zəban"
‌فرضدير بنده‌لره‌ مدح‌-ى شهنشاه-ى‌ جهان- ‌Fərzdir bəndələrə mədh-i şəhənşâh-i cahan
او شهنشاه-ى‌ فلك‌ مرتبة-يى‌ چرخ-ى‌ سرير-O şəhənşâh-i fələk mərtəbə-yi çərx-i sərir
شاه‌ نادير٬ كي‌ آدي‌ تك‌ يوخ٬‌ ميثل-و نظير-Şâh Nâdir, ki adı tək yox, misl-u nəzir
دئمك‌ اوْلماز بو شهنشاه٬ ‌بلكي‌ اوْلا‌ پيئغمبر-Demək olmâz bu şəhənşah, bəlki ola peyqəmbər
يا موقررب‌ ملكيدير اوْلوب‌ از نوع-ى‌ بشر-Yâ muqərrəb mələkidir olub əz nov'-i bəşər
لئيك‌ چون‌ قودرت-ى‌ حق‌ ظاهير ائديب‌ بيش‌ از پيش- ‌Leyk çün qudrət-i Həq zâhir edib biş əz piş
نظر-ى حق‌ اوْنا٬ هر كيمسه‌ دئسه‌ حق٬‌ ده‌يميش- ‌Nəzər-i Həq ona, hər kimsə desə Həq, dəymiş
نيسبت‌ ايله‌ شرف-و فخر-ى اوجاق-ى‌ تئيمور-Nisbət ilə şərəf-u fəxr-i ocâq-i Teymur
حسب‌ ايله‌ به‌ جهان٬‌ شاه-ى‌ شهاندير مشهور-Həsəb ilə be cahan şâh-i şəhandır məşhur
موصطفا‌ خولق-و مسيحا دم-و يوسيف‌ طلعت- ‌Mustəfa xulq-u Məsiha dəm-u Yusif təl'ət
بوعلي‌ دانيش‌-و حاتم‌ كف-و لوقمان‌ حيكمت-Buəli dâniş-u Hâtəm kəf-u Luqman hikmət ‌
قابلييت‌له‌ اوْنا وئردي‌ خوداوند-ى كريم‌-Qabiliyyətlə ona verdi Xudâvənd-i Kərim
تاج-و تخت-ى‌ شهي-و عدل-و كرم‌٬ خلق-ى‌ عظيم‌-Tâc-u təxt-i şəhi-yu ədl-u kərəm, xəlq-i əzim
هر شرافت‌ كه‌ دئسم‌ شاه‌-ى شهاندير كاميل- ‌Hər şərâfət ki desəm şâh-i şəhandır kâmil
مرحمتدن‌ اوْنون‌ الطاف-ى‌ خودادير شامل- ‌Mərhəmətdən onun əltaf-i Xudâdır şâmil
ائعتيقادي‌ (بئله دير ؟) او شه-ى‌ پاكيزه‌ نهاد-E'tiqadı belədir o şəh-i pâkizə nəhad
باغلاميش‌ صيدق‌ خداونده‌ ائدرلر بئيله‌ ياد-Bağlamış sidq Xudâvəndə edərlər belə yâd
اله‌ گيرمز بئله‌ دؤولت‌ "به‌ سپاه‌ و شمشير"-Ələ girməz belə dövlət "be sepah o şəmşir"
اوْلا بيلمز بئله‌ ايقبال‌ "به‌ فضل‌ و تدبير"-Olabilməz belə iqbal "be fəzl o tədbir"
سن‌ ويريبسن‌ اونا بو سلطنت‌-و تخت-و سيپاه-Sən veribsən ona bu səltənət-u təxt-u sipah
‌سن‌ ويريبسن‌ اونا تاج‌-و كمر-و فررّ-و كولاه‌-Sən veribsən ona tâc-u kəmər-u fərr-u kulah
دؤولتيم‌ حافيظي‌ سنسن٬‌ سنه دير اومميديم‌-Dövlətim hâfizi sənsən, sənədir ümmidim
من‌ سنه‌ باغلاميشام‌ صيدق٬‌ بودور تأييديم‌-Mən sənə bağlamışam sidq, budur tə'yidim
دؤولتيم‌ مونكيريني‌ سن‌ (ائله دين؟)‌ خوار-و ذليل-Dövlətim münkirini sən elədin xâr-u zəlil
دوشمنيم‌ كورلوغونا‌ ياور اوْل٬‌ ائي‌ ربب-ى‌ جليل‌-Düşmənim korluğuna yâvər ol ey Rəbb-i cəlil!
چونكى صيدقي‌ بئله‌ دير حقينه‌ "از روي‌ يقين"-Çünki sidqi belədir Həqqinə "əz ruy-i yəqin"
‌بو سببد‌ن‌ اونا الطاف-ى‌ خودا اوْلدو‌ موعين- ‌By səbəbdən ona əltâf-i Xudâ oldu muin
اليني‌ توتدو‌ خوداوند-ى جهان‌ قودرتد‌ن- ‌Əlini tutdu Xudâvənd-i cahan qudrətdən
كامياب‌ ائتدي‌ اوْنو‌ معديلت-و شؤوكتدن‌-Kâmyab etdi onu mə'dilət-u şövkətdən
بخت‌-و ايقبال‌ ايله‌ هئچ‌ كيم‌ بئله‌ اوْلماز باقي-Bəxt-u iqbal ilə heç kim belə olmaz bâqi
‌گون‌ كيمي‌ دؤولتينه‌٬ عالمه‌٬ رؤوشن‌ باقي‌-Gün kimi dövlətinə aləmə rövşən baqi
شاخ-ى‌ گول‌ نشو-و نوما (بولدو؟)‌ نم-ى‌ فئيضيندن-Şax-i gül nəşv-u numa buldu nəm-i feyzindən
‌كى‌ بو اشعار اوْلوب‌ مدحسرا "گوْل‌ بون‌"د‌ن‌-ki bu əş'ar olub mədhsəra "Gülbün"dən

نادير شاه´ين‌ توركجه‌ني‌، يازي‌ ديلي‌ ائتمه‌ده‌ آيري‌ بير تدبيري‌ ده‌ قوتسال‌ (مقدس‌) ايماملارين ‌ضريحلرينده‌ توركجه‌ شئعر يازماق‌ اوْلموشدور. «نشئه‌» تخللوصلو ميرزا عبدالرزاق‌ تبريزي‌ جهانشاهي‌ نادير شاه´ين‌ تكليفي‌ ايله‌ نجف‌ شهرينده‌ قويلانان‌ ايمام‌ علي‌ (ع‌) حرمىنين‌ قاپىسي ‌اوستونه‌ بير شئعر يازميشدير. او جهانشاه‌ (آذربايجان‌ قارا ‌قويونلو سولطانلاريندان‌) اؤولادلاريندان‌ اوْلموش٬‌ تبريزده‌ بؤيوموش٬‌ سونرا ايصفهان´ا كؤچموشدور. رياضيياتدا اوغورلار قازانان‌ عبدالرزاق‌ تبريزي‌، مازندران‌ موستوفي‌سي‌ اوْلموش‌٬ آنجاق‌ 1125 ه.ق.‌ ده‌ وفات‌ ائتميشدير. اوْنون‌ فوت‌ تاريخيني‌ تربيت‌ 1158، رياض‌ الجنته‌ ايسه‌ 1188 قئيد ائديبلر. شاعيرين‌ ديواني‌ تئهران‌ دانيشگاهينين‌ كيتابخاناسيندا 2935 نومره‌ده‌ هله‌ ده‌ قورونور، بو توپلومدا 88 ورق‌ وار، هر ورق‌ ايسه‌ 13 سطير. تبريزده‌كي‌ ديوان ايسه‌ 2626 نومره ‌ايله‌ ساخلانيلير. بو توپلومدا 108 ورق‌ واردير. ايندي‌ ايسه‌ اونون‌ شئعرلريندن‌ داها بير اؤرنگ:

تاريخ مطلا ساختن روضه متبركه جناب على كه حسب الامر بزبان تركى گفته شد (١١٥٥)

شه-ى جم حيشمت-ى دارا درايت٫ نادير-ى دؤوران – Şəh-i cəm hişmət-i Dâra dərayet, Nâdir-i dövran
كى تخت-ى دؤولت-ى جمشيده واريثدير جاهان اوزره – Ki təxt-i dövlət-i Cəmşid'ə vârisdir cahan üzrə
بدخشان لعل و عوممان اينجىسين وئرميش خراجيندا – Bədəxşan lə'l-u Umman incisin vermiş xəracında
گونش تك حؤكمو نافيذ٫ موتتصيل دريا و كان اوزره - ‌Günəş tək hökmü nâfiz müttəsil dərya vü kân üzrə
چكيلمز كهكشانين يايى تك نققاش اگر چكسين-Çəkilməz kəhkəşânın yayı tək nəqqaş əgər çəksin
ميثال-ى قوووت-ى بازو-يى ايقبالين كمان اوزره-Misâl-i quvvət-i bazu-yi iqbalın kəman üzrə
بولند ايقبال اولان٫ اعدالارين دا سربولند ائيله ر-Bülən iqbal olan ə'daların da sərbülənd eylər
موكررر ائيله ميش دوشمنلرين باشين سينان اوزره-Mükərrər eyləmiş düşmənlərin başın sinan üzrə
عيار-ى خاليص-ى كانينى٫ ائديبدير گون كيمى رؤوشن-Əyar-i xalis-i kanını, edibdir gün kimi rövşən
قضا جريان ائديب٫ فرمان كمان-ى عيزز و شان اوزره-Qəza cəryan edib fərmân-i izz-u şân üzrə
كى لازيمدير علىنين رؤوضه-يى پاكين طلا ائتمك-Ki lâzimdir Əlinin rövzə-yi pâkın təla etmək
مونووردير مقام-ى مئهر داييم آسيمان اوزره‌-Münəvvərdir məqâm-i mehr dâyim âsiman üzrə
زئهي ‌نام‌-ى هومايون٫‌ كيم‌ يازاندا كاتيب-ى‌ قودرت-Zehi nâm-i humayun kim yazanda kâtib-i qudrət
‌گره‌ك‌ توغرا-يي‌ بسم‌الله‌ چكسينلر نيشان‌ اوزره‌-Gərək tuğra-yi bismillâh çəksinlər nişan üzrə
او كؤوكب‌ كيم‌ كى افلاك-ى‌ خلافت‌ ايچره‌ انوارين-O kövkəb kim ki əflâk-i xəlafət içrə ənvarın
‌ساليب‌ چرخ-ى‌ چاهارومدان زمين‌ اوزره٫‌ زمان‌ اوزره‌-Salıb çərx-i çaharumdan zəmin üzrə, zaman üzrə
اولور مرآت‌ دينين‌ صئيقلى٬ دؤولت‌ بو اوزد‌ندير-Olur mər'at dinin seyqəli, dövlət bu üzdəndir
قضا تخت-ى‌ خلافت‌ رسمين‌ ائتميش‌دير جهان‌ اوزره‌-Qəza təxt-i xəlafət rəsmin etmişdir cahan üzrə
ووجود-ى تخت‌ اوچون‌ عيللت‌ گره‌ك‌ ناچار چار اولسون-Vucud-i təxt üçün illət gərək nâçar çâr olsun
‌مؤخخر عيللت-ى‌ غايى اولور ظاهير عيان‌ اوزره‌-Müəxxər illət-i qâyi olur zahir əyan üzrə
سن‌ اول‌ كاميل‌ باهاديرسان٬ گيرامي‌سن‌ كى‌ حاققيندا‌- Sən ol kâmil bahadırsan, girâmisən ki haqqında
دئميش‌ هر جؤوهر پر(بير) قئيمت-ى‌ ناقيص‌ كمان (گومان)‌ اوزره‌-
شها! بي‌ايختييارام‌ مدح‌-ى شاهنشاه‌-ى دؤورانه‌-Şəha biixtiyâram mədh-i şâhənşah-i dövrânə
بو اوزدندير موكررر ائيله‌ر‌م‌ جاري‌ زبان‌ اوزره‌-Bu üzdəndir mükərrər eylərəm câri zəban üzrə
دليل‌-ى شؤوكتي‌ بسدير همين‌ نام-ى‌ هومايوني- ‌Dəlil-i şövkəti bəsdir həmin nâm-i humayuni
معاني‌ لفظ‌د‌ن‌ ظاهير اولور لؤوح-ى‌ بيان‌ اوزره‌-Məâni ləfzdən zâhir olur lövh-i bəyan üzrə
دئييلدير كهكشان‌ تسخير اوچون‌ عزم‌ ايله ييب گويا-Deyildir kəhkişan təsxir üçün əzm eyləyib guya
كمند-ى هيممت-ى‌ والاسين‌ آتميش‌ آسميان‌ اوزره- ‌Kəmənd-i himmət-i vâlâsın atmış âsiman üzrə
ائديب‌ ايجاد چون صانيع٫‌ بو شاهنشاه-ى‌ دؤورانين-Edib icâd çün Sân'i, bu şâhənşah-i dövranın
‌حوصول‌-ى مقصدين‌ فرمانينا‌ توأم‌ جهان‌ اوزره‌-Husul-i məqsədin fərmanına to'əm cahan üzrə
ريضا وئردي‌ اونا سولطان-ى‌ روم‌ ايسكندر-ى ثاني- ‌Riza verdi ona Sultan-i Rum, İskəndər-i Sâni
كى‌ واجيبدير دوعا-يي‌ دؤولتي٫‌ ايسلامييان‌ اوزره‌- Ki vâcibdir dua-yi dövləti, İslâmiyan üzrə
زئهي‌ شؤوكت‌ كى‌ گر كوففار ايلن‌ عزم‌ ائيله‌سين‌ رزمه-Zehi şövkət ki gər küffâr ilən əzm eyləsin rəzmə
‌چكرلر ميننت‌-ى شمشيريني‌ باش‌ اوسته‌٫ جان‌ اوزره‌-Çəkərlər minnət-i şəmşirini bâş üstə, cân üzrə
صلاح-ى‌ دؤولتيني‌ ايسته‌ ين‌ بغداد والي‌سي- ‌Səlah-i dövlətini istəyən Bəğdad vâlisi
چاليب‌ ايتمام‌ اوچون‌ سعي‌ ايله‌ داماغين‌ مييان‌ اوزره- ‌Çalıb itmam üçün sə'y ilə damağın miyan üzrə
او صاحيب‌ جاه‌ كيم‌ ذيكر ائتسه‌لر نام-ى‌ گيرامي‌سين-O sâhib câh kim zikr etsələr nâm-i giramisinin
‌ائده رلر احمد اسماعيلي‌ (اسما ايلن) جاري‌ نيشان‌ (زبان) اوزره‌-
بو خئير امرين‌ موهييا اولدو‌ چون‌ اسباب-ى‌ ايتمامي-Bu xeyr əmrin muhəyya oldu çün asbab-i itmamı
‌ريضا-يي‌ پاديشاه-ى‌ تاج‌بخش‌ كافيران‌ اوزره‌-
زر-ى نابين‌ عيارين‌ ائتدي‌ اؤز ايخلاصي‌ تك‌ شاهه (شاهد) -
‌موييسر نقد-ى جان‌ ايلن٫‌ موعاديل‌ ايمتاحان‌ اوزره‌-Müyəssər nəqd-i can ilən, muadil imtahan üzrə
ملاييك اولدولار همدست-ى اوستادان-ى چابوك دست-Məlayik oldular həmdəst-i ustadan-i çabukdəst
‌طلادان آسيمان ايجاد اولوندو آسيمان اورزه‌-Təladan âsiman icad olundu âsiman üzrə
ضريح‌ اوزره‌ مونوور گونبد-ى خورشيد خاصييت‌-Zərih üzrə münəvvər günbəd-i xurşid xâsiyyət
سانيرسان‌ قوببة-يى‌ ياقوت-ى‌ احمردير جينان‌ اوزره-Sanırsan qübbə-yi yâqut-i əhmərdir cinan üzrə
گؤيول پرواز ائديب سر طووق-ى زررينين خيال ائيله ر- ‌Göyül pərvaz edib sərtovq-i zərrinin xəyâl eylər
كى آچميش بال٬ طاووس-ى بئهشتى آشييان اوزره-Ki açmış bâl tâvus-i beheşti âşiyan üzrə
مواذذين بولبول-ى‌ تسبيح‌ خوان‌ و صحن٬‌ گولشندير-Müəzzin bülbül-i təsbihxân-u səhn, gülşəndir
قيزيل‌ گول‌ دسته‌سي٫‌ گولدسته‌لر باغ-ى‌ جنان‌ اوزره- Qızıl gül dəstəsi, güldəstələr bâğ-i cənan üzrə
‌تمننا-يى سلاطيندير٬ اوزون سورتمك بو درگاها-Təmənna-yi səlâtindir üzün sürtmək bu dərgâha
زئهى رفعت كى ايستر صدر دوشسون آسيتان اوزره-Zehi rəf'ət ki istər sədr düşsün âsitan üzrə
دئيه ركن‌ عقل-ى‌ ظاهيربين‌ منه‌ شول‌ قوببه‌ دير گويا-Deyərkən əql-i zâhirbin mənə şol qübbədir guya
كى‌ اولموشدور طلا-يي‌ نابيله‌ زررين‌ جهان‌ اوزره‌-Ki olmuşdur təla-yi nâb ilə zərrin cahan üzrə
جوابيم "نشئه "اولدو موصررع تاريخ-ى ايتماما- Cəvabım Nəş'ə oldu mürəssə târix-i itmama
ادب بيل مئهر! ساكين دور! موطاف-ى اينس و جان اوزره –Ədəb bil Mehr! Sâkin dur! Mutaf-i ins-u can üzrə

افشار دؤورونون‌ باشقا شاعيرلريندن‌ بيري‌ ده‌ نادير شاه´ين‌ ايناغي‌ (نديم‌) "ميرزا ذكي" (اؤلوم ‌1163 ه.ق‌)٬ نادير شاه´ين‌ سياستي‌ داواميندا توركجه‌ شئعر توپلومو حاضيرلاميشدير. 9330 بئيتدن‌ عيبارت‌ اوْلان‌ بو شئعر توْپلومو تئهراندا مجليس‌ كيتابخاناسيندا هله ‌ده‌ دورور. (14)

قايناق‌لار:
1- استرآبادي‌، عـالم‌ آراي‌ نادري‌، 6 نجي‌ جيلد، ص‌ 5.
2- ژان‌ اوتر، سفرنامه‌ ژان‌ اوتر، تهران‌ 1363، ص‌ 15.
3- استرآبادي‌، عالم‌ آراي‌ نادري‌.
4- صفا، ذبيح‌الله‌، تاريخ‌ ادبيات‌ در ايران‌ ج‌ 5، چاپ‌ هفتم‌ تهران‌ 1371، ص‌ 394.
5- استرآبادي‌، ص‌ 41.
6- استرآباد، ص‌ 132.
7- استرآباد، ص‌ 310.
8- استرآباد، II ج‌، ص‌ 9451.
9- استرآباد، II ج‌، ص‌ 460.
10- سپنتا، عبدالحسين‌، منتخباتي‌ از يادداشتهاي‌ ابراهام‌ گاتوغي‌ كوس‌، تهران‌ 1347، ص‌ 25-24.
11- همان‌
12- استرآباد، ص‌ 460.
13- لارودي‌، نورالله‌، زندگاني‌ نادرشاه‌ پسر شمشير، انتشارات‌ ايران‌ زمين‌ چاپ‌ دوم‌ 1370 ص‌ 294.
14- استرآباد، II ج‌، ص‌ 926.